جدا شدن جفت از جنین (دکولمان جفت) به وضعیتی گفته می‌شود که جفت قبل از تولد نوزاد، از دیواره رحم جدا می‌شود. جفت، پل ارتباطی بین مادر و جنین است؛ اما گاهی این پل حیاتی ممکن است زودتر از موعد از دیواره رحم جدا شود. این پدیده با نام علمی دکولمان جفت (Placental Abruption) شناخته می‌شود.
این اتفاق معمولا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می‌دهد و ممکن است به دلیل فشار خون بالا، ضربه، مصرف دخانیات یا عفونت رحم ایجاد شود. درمان فوری پزشکی برای جلوگیری از خطر جانی مادر و جنین ضروری است. دوران بارداری یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی یک زن است و سلامت جنین به طور مستقیم به کارکرد صحیح جفت بستگی دارد.
بیشتر بخوانید: خونریزی لانه گزینی در بارداری دوقلو
جفت چیست؟
جفت (Placenta) یک اندام موقتی و بسیار حیاتی است که در دوران بارداری بین رحم مادر و جنین قرار می‌گیرد. این اندام از سلول‌های جنینی تشکیل می‌شود و از طریق بند ناف به جنین متصل است.
زمان تشکیل جفت
در هفته چهارم تا دوازدهم بارداری، جفت به‌تدریج شکل می‌گیرد و در پایان سه‌ماهه اول، عملکرد کامل خود را آغاز می‌کند. پیش از آن، کیسه زرده وظیفه تغذیه جنین را برعهده دارد.
عملکردهای اصلی جفت
- تغذیه‌ای: انتقال اکسیژن و مواد مغذی از خون مادر به جنین.
- دفعی: خروج مواد زاید از خون جنین به جریان خون مادر.
- هورمونی: تولید هورمون‌های حیاتی مانند پروژسترون، استروژن و hCG که به حفظ بارداری کمک می‌کنند.
- ایمنی: انتقال آنتی‌بادی‌های مفید از مادر برای تقویت سیستم ایمنی جنین.
- محافظتی: ایجاد سد در برابر بسیاری از باکتری‌ها و مواد مضر (هرچند نه در برابر ویروس‌هایی مانند زیکا یا COVID-19).
ارتباط جفت و بند ناف
بند ناف مسیر حیاتی بین مادر و جنین است که از سه رگ اصلی (دو شریان و یک ورید) تشکیل شده و تبادل مواد بین جفت و جنین را ممکن می‌سازد. هرگونه اختلال در جفت یا بند ناف می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن و مواد مغذی در بدن جنین شود.
بیشتر بخوانید: پساری بهتره یا سرکلاژ
علت جدا شدن جفت از جنین چیست؟
جدا شدن جفت معمولا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می‌دهد و علت‌های متفاوتی دارد:
علل شایع پزشکی
- فشار خون بالا (پره‌اکلامپسی): مهم‌ترین عامل شناخته شده جدا شدن جفت.
- اختلالات انعقادی یا مشکلات خونی: کاهش توانایی بدن در کنترل خونریزی.
- پارگی زودرس کیسه آب: خروج مایع آمنیوتیک پیش از موعد باعث کاهش فضای بین رحم و جفت می‌شود.
علل مرتبط با سبک زندگی
- مصرف دخانیات، الکل یا مواد مخدر (به‌ویژه کوکائین): باعث تنگی عروق خونی جفت می‌شوند.
- فعالیت فیزیکی سنگین یا استرس شدید: افزایش فشار داخل رحمی ممکن است جفت را جدا کند.
علل فیزیکی و محیطی
- ضربه مستقیم به شکم (در تصادف، سقوط یا درگیری فیزیکی).
- تعداد بارداری‌های زیاد یا چندقلویی.
- افزایش ناگهانی یا کاهش حجم رحم پس از خروج یکی از جنین‌ها در بارداری دوقلو.
بیشتر بخوانید: علائم جمع نشدن رحم بعد از سزارین
علائم جدا شدن جفت از جنین
علائم به میزان جدا شدن جفت بستگی دارد. برخی موارد بدون خونریزی ظاهری هستند (جدا شدن مخفی).
علائم هشداردهنده شایع:
- درد ناگهانی و شدید در پایین شکم یا کمر
- خونریزی واژینال (کم یا زیاد)
- انقباضات مکرر و دردناک رحم
- سفتی مداوم رحم (شکم مانند سنگ)
- کاهش یا توقف حرکات جنین
علائم خطرناک و اورژانسی
- افت فشار خون، سرگیجه و بی‌حالی
- افزایش ضربان قلب
- تهدید حیات جنین (در جدا شدن کامل)
نکته: در جدا شدن مخفی، خون پشت جفت جمع می‌شود و خونریزی خارجی مشاهده نمی‌شود. در این حالت، درد و سفتی رحم علامت اصلی است.
بیشتر بخوانید: لکه بینی در بارداری
انواع جدا شدن جفت
جدا شدن جزئی:
فقط بخشی از جفت جدا شده است؛ معمولا با استراحت قابل کنترل است.
جدا شدن کامل:
کل جفت از دیواره رحم جدا می‌شود و تبادل خون متوقف می‌شود.
جدا شدن مخفی:
خون در پشت جفت محبوس می‌شود؛ بدون خونریزی واژینال.
جفت سرراهی:
جفت در قسمت پایین رحم و روی دهانه رحم قرار می‌گیرد. با دکولمان متفاوت است؛ اما گاهی اشتباه گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: بارداری مولار
عوارض جدا شدن جفت
برای مادر
- خونریزی شدید داخلی یا خارجی
- شوک و افت فشار خون
- اختلال انعقاد خون (DIC)
- نیاز به سزارین یا برداشتن رحم در موارد نادر
برای جنین
- کاهش اکسیژن (هیپوکسی)
- مرگ داخل رحمی
- زایمان زودرس یا کم وزنی هنگام تولد
اگر قسمتی از جفت پس از زایمان در رحم باقی بماند، ممکن است باعث تب، عفونت و خونریزی پس از زایمان شود.
بیشتر بخوانید: آتونی رحم
تشخیص جدا شدن جفت
پزشک در بیمارستان و زایشگاه مریم معمولا از ترکیبی از روش‌های بالینی و تصویربرداری استفاده می‌کند:
- بررسی علائم بالینی: درد شکم، سفتی رحم و خونریزی.
- سونوگرافی رحم: مشاهده نواحی جدا شده یا لخته پشت جفت.
- مانیتورینگ جنین (NST): بررسی ضربان قلب جنین.
- آزمایش خون (CBC و PT): برای بررسی سطح هموگلوبین و توان انعقاد.
درمان جدا شدن جفت از جنین
درمان به میزان جدا شدن جفت و هفته بارداری بستگی دارد:
موارد خفیف
- بستری در بیمارستان
- استراحت مطلق و نظارت بر جنین
- تجویز دارو برای کاهش انقباضات رحم
- تزریق کورتیکواستروئیدها برای بلوغ ریه جنین (در هفته‌های زیر ۳۴ بارداری)
موارد متوسط تا شدید
- زایمان فوری (اغلب از طریق سزارین) در صورت تهدید جان مادر یا جنین
- تزریق خون و مایعات وریدی در صورت خونریزی زیاد
- کنترل دقیق فشار خون و علائم حیاتی
بیشتر بخوانید: وزن نگرفتن جنین در بارداری
پیشگیری از جدا شدن جفت
پیشگیری کامل ممکن نیست؛ اما می‌توان خطر آن را کاهش داد:
- کنترل منظم فشار خون
- پرهیز از سیگار، الکل و مواد مخدر
- تغذیه سالم و مصرف مکمل‌های دوران بارداری
- اجتناب از فعالیت‌های سنگین یا پرخطر
- معاینه منظم بارداری و سونوگرافی‌های دوره‌ای
- درمان عفونت‌های رحمی و ادراری به‌موقع
تجربه مادران از جدا شدن جفت از جنین
برخی مادران گزارش کرده‌اند که در اثر فشار یا استرس، دچار جدا شدن جزئی جفت شده‌اند؛ اما با مراقبت‌های دقیق و استراحت، بارداری سالمی را به پایان رسانده‌اند.
پزشکان توصیه می‌کنند مادرانی که یک‌بار این تجربه را داشته‌اند، در بارداری‌های بعدی تحت نظارت دقیق‌تر و کنترل فشار خون باشند تا احتمال تکرار کاهش یابد.
سوالات متداول (FAQ)
جفت جنین چیست و چه نقشی دارد؟
جفت اندامی است که اکسیژن و مواد مغذی را از مادر به جنین منتقل می‌کند و برای رشد جنین ضروری است
علت جدا شدن جفت از جنین چیست؟
فشار خون بالا، ضربه، عفونت رحم، مصرف سیگار و پارگی زودرس کیسه آب از دلایل شایع هستند.
علائم جدا شدن جفت از جنین چیست؟
درد ناگهانی شکم، خونریزی، انقباضات شدید و کاهش حرکت جنین از علائم هشداردهنده‌اند.
آیا همیشه جدا شدن جفت با خونریزی همراه است؟
خیر، در جدا شدن مخفی ممکن است خون پشت جفت جمع شود و بیرون نیاید.
تفاوت جدا شدن کامل و جزئی جفت چیست؟
در نوع کامل، اکسیژن‌رسانی به جنین قطع می‌شود؛ در نوع جزئی ممکن است بارداری ادامه یابد.
آیا فشار خون بالا باعث جدا شدن جفت می‌شود؟
بله، فشار خون بالا یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر است.
جفت سرراهی با جدا شدن جفت چه تفاوتی دارد؟
جفت سرراهی به محل پایین قرارگیری جفت اشاره دارد، نه جدا شدن آن از رحم.
آیا استرس یا فعالیت زیاد می‌تواند باعث جدا شدن جفت شود؟
استرس شدید یا فعالیت سنگین ممکن است خطر را افزایش دهد، هرچند علت مستقیم نیست.
اگر قسمتی از جفت در شکم بماند چه می‌شود؟
باعث عفونت و خونریزی پس‌از‌زایمان می‌شود و نیاز به تخلیه پزشکی دارد.
جدا شدن جفت در چه ماهی از بارداری بیشتر است؟
در سه ماهه دوم و سوم شایع‌تر است.
چگونه پزشک جدا شدن جفت را تشخیص می‌دهد؟
با سونوگرافی، بررسی علائم بالینی و مانیتورینگ جنین.
آیا بعد از جدا شدن جفت می‌توان بارداری سالمی داشت؟
بله، در صورت کنترل عوامل خطر و مراقبت دقیق، بارداری بعدی معمولاً موفق است.
چگونه از جدا شدن جفت پیشگیری کنیم؟
با کنترل فشار خون، ترک دخانیات و انجام ویزیت‌های منظم.
اگر جنین یک‌ماهه باشد، آیا جفت دارد؟
در هفته‌های اول، جفت در حال تشکیل است و احتمال جدا شدن واقعی وجود ندارد، اما آسیب به بافت‌های اولیه ممکن است خطرناک باشد.
منابع:
Mayo Clinic – Placental abruption: Symptoms and causes
WebMD – Understanding Placenta Problems
American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) – Placental Abruption Practice Bulletin
