کیست تخمدان چیست و چه علائمی دارد

کیست تخمدان، کیسه‌های پر از مایع در تخمدان یا روی سطح آن هستند. هر تخمدان به اندازه و شکل بادام است و در هر طرف رحم قرار دارد. 

تخمک‌ها که در تخمدان‌ها رشد می‌کنند، در دوره‌های ماهانه، طی سال‌های باروری آزاد می‌شوند.

بسیاری از خانم‌ها دچار کیست تخمدان هستند. اکثر کیست‌های تخمدان معمولا علائم کمی‌ دارند یا به هیچ وجه مشکلی ایجاد نمی‌کند. در اغلب مواقع طی چند ماه بدون درمان برطرف خواهند شد.

با این حال کیست‌های تخمدانی‌ که پاره شده‌اند، می‌توانند علائم جدی ایجاد کنند. برای حفظ سلامتی خود باید معاینات منظم لگن را انجام دهید و علائمی را که می‌تواند نشانه یک مشکل جدی باشد، شناسایی کنید.

کیست تخمدان چه علائمی‌ دارد؟

همانطور که پیش از این گفتیم، اکثر کیست‌ها علائمی ایجاد نمی‌کنند و خودبه‌خود بهبود پیدا خواهند کرد. با این حال، یک کیست تخمدان بزرگ می‌تواند باعث ایجاد چنین مشکلاتی ‌شود:

• درد لگن، درد شدید در قسمت پایین شکم در سمت کیست
• احساس پُری یا سنگینی در شکم
• نفخ

علائم کیست در دختران

• درد شکم و لگن
• تهوع
• پریودهای نامنظم (اگر پریود شده باشند)
• نفخ
• بی‌حالی یا ضعف

کیست در دختران بدون پریود چه علائمی دارد؟

معمولا درد شکمی، تهوع یا توده قابل‌ لمس.

تفاوت علائم در کیست تخمدان راست و چپ

• کیست راست: درد پهلوی راست، گاهی مشابه درد آپاندیس
• کیست چپ: درد در پهلوی چپ یا شکم پایین سمت چپ

علائم خطرناک

اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، نیاز به مراجعه فوری وجود دارد:

• درد شدید ناگهانی (علامت پارگی کیست)
• خونریزی زیاد
• تب
• تهوع و استفراغ شدید
• سرگیجه و غش
• سفتی شکم
• درد یک‌طرفه آزاردهنده

علائم ترکیدن کیست تخمدان:

درد تیز و ناگهانی، ضعف شدید، سرگیجه و خونریزی.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت داشتن مشکلات زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:

• درد ناگهانی و شدید شکم یا لگن
• درد همراه با تب و استفراغ
• اگر نشانه‌هایی همانند تنفس سریع و پی در پی، سرگیجه و ضعف دارید، در این مواقع باید به متخصص زنان کرج مراجعه کنید.

علت ایجاد کیست تخمدان چیست؟

اکثر کیست‌های تخمدان در نتیجه چرخه قاعدگی ایجاد می‌شود (کیست عملکردی). انواع دیگر کیست‌ها رایج‌تر هستند.

کیست‌های عملکردی

در تخمدان‌های شما به‌طور معمول ساختارهای کیست مانند به نام فولیکول‌ها رشد می‌کنند. فولیکول‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کند و در زمان تخمک گذاری آزاد خواهد کرد.

اگر یک فولیکول طبیعی ماهانه به رشد خود ادامه دهد، به عنوان کیست عملکردی شناخته می‌شود. دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:

کیست فولیکولار

در اواسط چرخه قاعدگی یک تخمک از فولیکول خود می‌ترکد و به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند. کیست فولیکولی زمانی شروع می‌شود که فولیکول پاره نشود یا تخمک خود را آزاد نکند و به رشد خود ادامه دهد.

کیست جسم زرد

هنگامی ‌که یک فولیکول، تخمک آزاد می‌کند، شروع به تولید استروژن و پروژسترون برای لقاح خواهد کرد، این فولیکول به عنوان جسم زرد شناخته می‌شود. 

گاهی اوقات مایع داخل فولیکول جمع شده و باعث می‌شود که جسم زرد به کیست تبدیل شود.

کیست‌های عملکردی معمولا بی‌ضررند و به ندرت منجر به درد می‌شوند، اغلب طی دو یا سه دوره قاعدگی خودبه‌خود ناپدید خواهند شد.

سایر کیست‌ها

انواع کیست‌هایی که با عملکرد طبیعی چرخه قاعدگی شما مرتبط نیستند به شرح زیر است:

کیست‌های درموئید؛

این نوع کیست «تراتوم» نیز نامیده می‌شود. کیست درموئید بافتی مانند مو، پوست یا دندان دارد؛ زیرا، از سلول‌های جنین تشکیل می‌شود. درموئید به ندرت سرطانی می‌شود.

سیست آدنوما؛

سیست آدنوما روی سطح تخمدان رشد می‌کند و ممکن است با یک ماده آبکی و مخاطی پر شود.

آندومتریوم‌ها.

این مورد در شرایطی ایجاد می‌شود که سلول‌های آندومتر رحم در خارج از رحم، رشد می‌کنند (اندومتریوز). برخی از بافت‌ها می‌توانند به تخمدان شما بچسبند و رشد کنند.

کیست‌های درموئید و سیست ادنوما می‌توانند بزرگ شوند و باعث خارج شدن تخمدان از موقعیت خود شوند. این تغییر، چرخش دردناک تخمدان را افزایش می‌دهد که به آن پیچ خوردگی تخمدان گفته می‌شود.

عوامل خطر در ایجاد کیست تخمدان

خطر ایجاد کیست تخمدان با موارد زیر افزایش پیدا می‌کند:

مشکلات هورمونی؛

شامل مصرف داروی باروری کلومیفن (کلومید) است که برای تخمک گذاری استفاده می‌شود.

بارداری؛

گاهی اوقات کیستی که هنگام تخمک گذاری ایجاد می‌شود، در طول بارداری روی تخمدان شما باقی می‌ماند.

اندومتریوز؛

این وضعیت باعث می‌شود سلول‌های آندومتر رحم در خارج از رحم شما رشد کنند. برخی از این بافت‌ها می‌توانند به تخمدان بچسبند و رشد کنند.

عفونت شدید لگن؛

اگر عفونت به تخمدان‌ها سرایت کند، می‌تواند باعث ایجاد کیست شود.

سابقه کیست تخمدان.

اگر یکی از این موارد را داشته‌اید، به احتمال زیاد رشد بیشتری خواهد داشت.

عوارض کیست تخمدان

برخی از زنان به انواع رایج کیست‌هایی مبتلا می‌شوند که پزشک در طول معاینه لگن پیدا خواهد کرد. توده‌های کیست تخمدان که پس از یائسگی ایجاد می‌شوند، ممکن است سرطانی و بدخیم باشند.

به همین جهت انجام معاینات منظم لگن بسیار مهم است. عوارض نادر مرتبط با کیست تخمدان به شرح زیر است:

پیچ خوردگی تخمدان

کیست‌هایی که بزرگ می‌شوند، می‌توانند باعث حرکت تخمدان شود و احتمال پیچ خوردگی تخمدان را افزایش دهند. 

علائم می‌تواند شامل شروع ناگهانی درد شدید لگن، حالت تهوع و استفراغ باشد. پیچ خوردگی تخمدان همچنین می‌تواند جریان خون به تخمدان‌ها را کاهش دهد یا متوقف کند.

پارگی

کیستی که پاره می‌شود، باعث درد شدید و خونریزی داخلی خواهد شد. هر چه کیست بزرگ‌تر باشد، خطر پارگی کیست تخمدان بیشتر است. 

فعالیت‌های شدید تاثیرگذار بر لگن، مانند مقاربت واژینال نیز می‌تواند این خطر را افزایش دهد.

ارتباط کیست با سایر مشکلات

• درد تخمدان می‌تواند با احتمال بارداری اشتباه گرفته شود.
• بسیاری از زنان با تخمدان پلی‌کیستیک مشکلات قاعدگی، جوش، افزایش موهای زائد و ناباروری خفیف دارند.
• التهاب تخمدان نیز می‌تواند علائمی شبیه کیست داشته باشد.

آیا کیست تست بارداری را مثبت می‌کند؟

خیر، مگر در موارد نادر که کیست‌های لوتئال هورمون hCG را مختل کنند.

آیا کیست باعث پا درد یا کمردرد می‌شود؟

بله، به‌ خصوص اگر بزرگ باشد و به عصب‌ها فشار بیاورد.

راهکارهای جلوگیری از کیست تخمدان

اگرچه هیچ راهکاری برای جلوگیری از این بیماری وجود ندارد؛ اما، معاینه منظم لگن کمک می‌کند تا تغییرات در تخمدان‌ها در اسرع وقت تشخیص داده شود.

باید به تغییرات در چرخه ماهانه از جمله علائم غیر عادی قاعدگی، به ویژه اگر بیش از چند دوره ادامه داشته باشد، توجه داشته باشید. 

در خصوص تغییراتی که شما را نگران می‌کند با پزشک متخصص مشورت داشته باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله ۱۴ عاملی که سبب چرخه قاعدگی نامنظم می‌شود را مطالعه کنید.

کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

کیست تخمدان می‌تواند در طول معاینه مشخص شود. بسته به اندازه آن و اینکه پر از مایع، جامد یا مخلوط است، پزشک احتمالا آزمایشاتی را برای تعیین نوع آن و اینکه آیا شما به درمان نیاز دارید، توصیه می‌کند.

آزمایشات احتمالی به شرح زیر است:

تست بارداری

تست مثبت می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که شما کیست جسم زرد دارید.

سونوگرافی لگن

دستگاهی با امواج صوتی با فرکانس بالا را ارسال و دریافت می‌کنند تا تصویری از رحم و تخمدان‌ها روی یک صفحه ایجاد شود. 

پزشک تصویر را تجزیه و تحلیل می‌کند تا کیست تایید شود، سپس محل آن و همچنین تعیین جامد، پر از مایع یا مخلوط بودن آن بررسی خواهد شد.

لاپاراسکوپی

در لاپاراسکوپی ابزاری باریک از طریق یک برش کوچک به شکم وارد می‌شود و نیاز به بیهوشی ندارد. پزشک با استفاده از این روش می‌تواند تخمدان‌ها را مشاهده و کیست تخمدان را خارج کند.

آزمایش خون CA 125

سطح خونی پروتئینی به نام آنتی ژن سرطانی ۱۲۵ اغلب در خانم‌های مبتلا به سرطان تخمدان افزایش پیدا می‌کند. 

اگر کیست تا حدی جامد است و در معرض خطر بالای سرطان تخمدان هستید، ممکن است پزشک این آزمایش را تجویز کند.

این نکته را نیز به یاد داشته باشید، افزایش سطح CA125، می‌تواند در شرایط غیر سرطانی مانند آندومتریوز، فیبروم رحم و بیماری‌های التهابی لگن نیز رخ دهد.

چه درمانی برای کیست تخمدان وجود دارد؟

درمان بستگی به سن، نوع و اندازه کیست و علائم شما دارد. پزشک ممکن است هر یک از این روش‌های درمانی را برای بیمار در نظر بگیرد:

باید منتظر بمانید

اگر هیچ علائمی ندارید و سونوگرافی نشان می‌دهد که کیست ساده، کوچک و پر از مایع دارید، پزشک توصیه می‌کند که سونوگرافی‌های لگنی در فواصل زمانی انجام دهید تا ببینید آیا اندازه کیست شما تغییر می‌کند یا خیر.

درمان دارویی

پزشک ممکن است داروهای ضد بارداری هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری را برای جلوگیری از عود کیست تخمدان به شما توصیه کند. با این حال قرص‌های ضد بارداری کیست را کوچک نمی‌کنند.

عمل جراحی

زمانی که کیست بزرگی دارید که شبیه به کیست عملکردی نیست، همچنان در حال رشد است و در دو یا سه دوره از قاعدگی ادامه دارد و منجر به درد شده است، باید با عمل جراحی آن را خارج کنید.

برخی از کیست‌ها را می‌توان با برداشتن تخمدان خارج کرد (سیستکتومی ‌تخمدان).

در برخی موارد پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که تخمدان آسیب‌دیده برداشته شود و تخمدان دیگر باقی بماند (اووفورکتومی).

اگر یک توده کیستیک سرطانی باشد، پزشک احتمالا بیمار را به یک متخصص زنان ارجاع می‌دهد. ممکن است نیاز به برداشتن رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (هیسترکتومی ‌کامل) و احتمالا شیمی ‌درمانی یا پرتو درمانی باشد.

همچنین احتمالا زمانی که کیست تخمدان بعد از یائسگی ایجاد می‌شود، پزشک جراحی را توصیه می‌کند.

آیا امکان بارداری با وجود کیست تخمدان وجود دارد؟

کیست تخمدان انواع متفاوتی دارد. اگر سایز کیست کوچک و ساده باشد، امکان بارداری وجود دارد. 

برخی از کیست‌ها به دلیل سایز بزرگ و ایجاد مشکلاتی همچون درد و فشار روی تخمدان، بهتر است ابتدا درمان شود و سپس اقدام به بارداری کنید.