عقب افتادن پریود علاوه بر بارداری دلایل مهم احتمالی دیگری نیز دارد. اگر باردار نیستید، شرایط مختلفی از جمله استرس، اضافه وزن یا کمبود وزن، دیابت و… میتواند در عقب افتادن پریود نقش داشته باشد.
اگر از زمان پریود شما گذشته است، در ادامه مهمترین عواملی که میتواند غیر از بارداری در عقب افتادن پریود تاثیرگذار باشد را برای شما توضیح دادهایم. حتما برای تشخیص صحیح و نهایی باید به متخصص زنان مراجعه کنید تا بررسیهای لازم انجام گیرد.
آیا عقب افتادن پریود طبیعی است؟
معمولا اغلب افرادی که به دوره یائسگی نرسیدهاند، بهطور میانگین هر ۲۸ روز یکبار پریود میشوند. با این حال به این نکته توجه داشته باشید که این دوره میتواند بهطور طبیعی هر ۲۱ روز تا ۴۰ روز برای هر فرد متغیر باشد.
اگر قاعدگی شما در این محدوده ذکر شده نیست، این مواردی که در ادامه خواهیم گفت میتواند در تاخیر پریود موثر باشد.
دلایل عقب افتادن پریود غیر از بارداری
عوامل موثر در تاخیر قاعدگی چنین مواردی است:
استرس
استرس مزمن باعث اختلال در هورمونها میشود و روند طبیعی روزانه را نیز تغییر میدهد. علاوه بر این بر قسمتی از مغز که مسئول تنظیم پریود است، یعنی هیپوتالاموس نیز تاثیر میگذارد.
استرس به تدریج باعث بیماری یا افزایش و کاهش وزن ناگهانی شده که همه این موارد میتواند در چرخه قاعدگی تاثیرگذار باشد.
اگر استرس منجر به عقب انداختن پریود شده است، باید تکنیکهایی را برای رسیدن به آرامش و تغییر سبک زندگی در نظر داشته باشید. بهطور کلی استرس مزمن میتواند سلامت کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد و شما را با مشکل مواجه کند.
مطالب مرتبط: ۱۲ علت کم شدن خون پریود
کمبود وزن
کسانی که دچار اختلالات خوردن هستند و مشکلاتی مانند بیاشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی را تجربه میکنند ممکن است در چرخه قاعدگی دچار بینظمی شوند.
کمبود وزن باعث نامنظمی یا عقب افتادن پریود میشود و حتی در برخی بهطور کلی چرخه قاعدگی متوقف میشود. این شرایط میتواند به این دلیل باشد که عدم چربی کافی باعث توقف تخمک گذاری میشود.
افزایش وزن و چاقی
همانطور که کمبود وزن میتواند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشد، چاقی نیز از دیگر عوامل موثر است. چاق باعث افزایش تولید هورمون استروژن میشود. وجود استروژن بیش از حد باعث بی نظمی و حتی توقف کامل پریود میشود.
اگر پزشک چاقی را عامل عقب افتادن پریود تشخیص دهد، توصیههایی از جمله تغییر سبک زندگی، مصرف مواد غذایی سرشار از مواد مغذی، انجام تمرینات ورزشی و… را به شما خواهد کرد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک باعث میشود که بدن هورمون آندروژن بیشتری تولید کند. کیستها روی تخمدانها ایجاد شده و در نهایت باعث عدم تعادل هورمونی میشود.
چنین شرایطی باعث تخمک گذاری نامنظم شده یا بهطور کلی متوقف میشود. همچنین بر سایر هورمونها مانند انسولین نیز تاثیر میگذارد.
هدف از درمان، تسکین علائم است. پزشک با توجه به شرایط شما ممکن است داروی کنترل بارداری یا داروی دیگری برای کمک به تنظیم چرخه به شما توصیه کند.
ورزش بیش از حد
انجام ورزش بیش از حد با هورمونهای مربوط به چرخه پریود ارتباط مستقیمی دارد. ورزشهای سنگین منجر میشود که فرد برای مدتی قاعدگی را تجربه نکند. مصرف مواد غذایی دارای کالری بیشتر یا انجام تمرینات سبکتر و با فاصله زمانی بیشتر چنین مشکلی را رفع خواهد کرد.
داروی کنترل بارداری
ممکن است هنگام شروع یا متوقف کردن مصرف داروی کنترل بارداری تغییراتی در چرخه قاعدگی خود داشته باشید. قرصهای ضد بارداری حاوی هورمون پروژستین و استروژن است که از تولید تخمک توسط تخمدانها جلوگیری میکند.
پس از قطع مصرف این قرص، ممکن است سه ماه طول بکشد تا چرخه مجدد ثابت شود. سایر داروهای ضد بارداری حتی منجر به توقف دوره قاعدگی نیز میشوند.
وجود بیماریهای مزمن
بیماریهای مزمن مانند سلیاک و دیابت میتواند بر چرخه قاعدگی تاثیرگذار باشد. تغییرات در قند خون باعث تغییرات هورمونی میشود.
گاهی دیابت کنترل نشده باعث چرخه قاعدگی نامنظم میشود؛ اما این اتفاق نادر است. بیماری سلیاک باعث التهاب میشود که در نهایت آسیب به روده کوچک را به دنبال دارد و مانع جذب مواد مغذی در بدن میشود.
سایر شرایط مزمن که میتواند باعث عقب افتادن پریود شود به شرح زیر است:
- سندرم کوشینگ
- سندرم آشرمن
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
نارسایی اولیه تخمدان (POI)
اکثر خانمها بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی، یائسگی را تجربه میکنند. افرادی که حدود سن ۴۰ سالگی، زودتر از زمان طبیعی دچار علائم میشوند، ممکن است نارسایی اولیه تخمدان (POL) یا یائسگی زودرس را تجربه کنند.
طبق مطالعاتی که در این باره وجود دارد، حدود ۱ درصد از خانمها قبل از ۴۰ سالگی این عارضه را تجربه میکنند. چنین وضعیتی میتواند به دنبال برداشتن تخمدانها با عمل جراحی رخ دهد، دلایل دیگر میتواند شامل اختلالات و شرایط خود ایمنی باشد.
اگر عقب افتادن یا توقف پریود را تجربه میکنید و کمتر از ۴۰ سال سن دارید، با پزشک خود در میان بگذارید.
مشکلات مرتبط با تیروئید
پرکاری یا کم کاری تیروئید میتواند منجر به عقب افتادن پریود شود. تیروئید باعث تنظیم متابولیسم بدن میشود و در نهایت میتواند میزان هورمونها را در بدن تحت تاثیر قرار دهد.
خوشبختانه اختلالات تیروئید قابل درمان است، پس از درمان قاعدگی به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت.
آیا با عقب افتادن پریود باردار هستم؟
اگر پریود به تاخیر افتاده است و مشکوک به بارداری هستید، میتوانید از بی بی چک استفاده کنید و در صورت مثبت شدن بی بی چک، برای اطمینان آزمایش بارداری بدهید.
همچنین دانستن دیگر علائم بارداری که در شش هفته اول رخ میدهد، میتواند در تشخیص بارداری به شما کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تاخیر در قاعدگی را تجربه میکنید و اطمینان دارید که باردار نیستید، برای بررسی دلایل احتمالی به پزشک مراجعه کنید. همانطور که گفتیم دلایل مختلفی میتواند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشد. اگر چنین علائمی را تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی شدید و غیر طبیعی
- تهوع و استفراغ
- تب
- درد شدید
- خونریزی بیش از ۷ روز
- تجربه خونریزی بعد از یائسگی با وجود توقف پریود حداقل به مدت یک سال
سلام خسته نباشید من دوره پیش حدود ۱۲روز پریودیم طول کشید که بعدش چند روز هم ترشحات بدبو با کمردردداشتم که رفتم دکتر و دارو برای عفونت گرفتم ویک هفته مصرف کردم وخوب شدم الان حدود ۴۰روز از شروع پریودقبلیم میگذره وهنوز پریودنشدم ترشح دارم ولی خون نیست دراین بین هم رابطه واژینال نداشتم دلیلش چی میتونه باشه .
احتمال اختلال هورمونی هست.
سونو و آزمایش بدین.
سلام برای بارداری اقدام کرده ام امروز دوروز از زمان عادتم گذشته و پریود نشدم اما بی بی چک استفاده کردم منفی بود
صبر کنید و اگر تا یک هفته نشدین آزمایش خون بارداری بدین.
سلام، وقتتون بخیر، من ۲۵ روز یکبار پریود میشم ولی این ماه شده ۲۸ روز و من هنوز پریود نشدم، چک کردم باردار نیستم، کمر درد خیلی شدید هم داشتم همراه با ضعف در قسمت شکم و ران ها، کلا حس پریود شدن خیلی داشتم تو این چند روز و هر بار فکر میکردم قطعا پریود میشم اما نشدم، علت این همه درد چی میتونه باشه؟ ممنون میشم راهنمایی بفرمایید.
کیست و اختلالات هورمونی بیشترین دلیل میتونه باشه.
سلام
خسته نباشید
وقتتون بخیر
من دوره پریودیم همیشه منظم بوده اما ماه گذشته کلا نشدم درد و علائم پریودیی رو دارم اما خون ریزیی نه بعد بنده رابطه داشتم اما هیچوقت همسرم داخل ارضا نشده دو بارم هم بیبی چک استفاده کردم منفی بوده خواستم بدونم احتمال بارداری هست؟!
بله
آزمایش خون بدین.
سلام من متاهل هستم ۲۳ سالمه تقریبا چهار ماهی میشه پریودیم همش عقب میوفته مثلا ده روز و اینا بیشتر از ۱۲ روز نمیشه بنظرتون مشکل هورمونی دارم ؟ یا تنبلی تخمدان؟ برایه لیزر هم که میرم زیاد جواب نمیگیرم و اینم بگم که سیگار هم میکشم ممنون میشم جواب بدید.
به احتمال زیاد شما دچار اختلال هورمونی یا تنبلی تخمدان هستید برای بررسیش به پزشک مراجعه کنید.
دو هفته از روز قاعدگی باید بگذره
سلام وقتتون بخیر
من ۶ مهر پریود شدم و ۷ روز طول کشید ولی بعد اون پریود نداشتم
آخرین رابطه ام ۲۸ مهر بود
۲ بار هم بی بی چک زدم به فاصله ی ۴ روز منفی بود
تیروئید کم کار دارم و از ۱۳ ام رژیم سختی گرفتم که تقریبا روزی ۱ کیلو کم میکنم
قبلا هم پیش اومده بود عقب بندازم ولی تا ی هفته ۱۰ روز
باید چکار کنم؟
اول آزمایش خون بارداری انجام بدید.
سلام من سه روز از زمان پریودیم گذشته و هنوز نشدم و همینطور لکه کمرنگ میبینم
طبیعی نیست به پزشکتون مراجعه کنید.
من ۲۱ روز پریود نشدم و سینه درد گاهی هم ترشو ابکی و و گاهی دل درد اما تو ۱۵ روزه ازمایش دادم منفی بود
به نظرتون باردارم
غیر از بارداری عوامل دیگهای هم میتونن باعث عقب افتادن پریود بشن مثل اختلالات هورمونی کیستها و غیره.
سلام من هر چندماه یبار تاریخ پریودیم عقب میوفته
یعنی چندماه سر یه تاریخ پریود میشم و بعد چندماه تغییر میکنه
من باید ۱۵م میشدم ولی از ۱۵تا ۱۷م فقط لکه بینی داشتم و تموم شد حالا بعداز ۱۸روز دل درد شدید دارم بازم لکه دارم درد زیر شکم دارم ولی پریود نمیشم مشکلم چیه؟
باید بررسی با سونوگرافی انجام بشه.
ممکنه مشکل هورمونی یا کیست تخمدان باشه.
سلام ببخشید من از سالی که پریود شدم چند ماه چند ماه پریودم عقب میفته همیشه خستم والبته کیست هم دارم و تا خوب میشه و قرص قطع میکنم مجدد میزنم چیکار کنم تایم پریودم منظم بشه ممنون
استفاده از داروهای تنظیمکننده.
با سلام خسته نباشید ببخشید من پریود هام همیشه منظمه این ماه ۱۱روز عقب انداختم همین امروز پریود شدم.. اینم بگم ما رابطه بدون جلوگیری داشتیم ـ..
ولی روز بعد موعدمم بی بی چکمم منفی بود دیروزم که ۱٠ ام بوده زدن منفی…
من تا حالا سابقه عقب افتادن نداشتم.. جلو میوفتاده پریودی هام ولی عقب نه..
چیکارکنم؟… نا گفته نماند موقع رابطه زیر نافم تخمدانام درد میگیرن تا حالا اینجور مشکلی نداشتم اصلاا..
اگر باز هم این نامنظمی پریود ادامه پیدا کرد نیاز به بررسی هست و از طریق سونوگرافی و آزمایش میشه اون رو بررسی کرد.
سلام
وقت بخیر
من ۶ روز هست تاخیر در پریود دارمبا توجه به اینکه اطمینان کامل دارم که باردار نیستم با این حساب تست بی بی چک هم زدم و منفی بوده
همه علائم پریودی رو دارم ولی پریود نشدم و فقط دل درد و کمر درد و گاها درد سینه دارم
با توجه به این علائم چکار باید کنم
تا ۱۴ روز صبر کنید و اگر نشدین به پزشک مراجعه کنید برای بررسی.
سلام
من چن ماه پیش از قرص اورژانسی استفاده کردم پریودیم بالا و پایین داشت بعدش
الان چهارروزی هست که پریود نشدم
روش جلوگیری ام طبیعی هست مطمعنم از خودم دلیلش چی میتونه باشع ؟
لطفاً اول بارداری رو بررسی کنید و بعد در صورتی که باردار نبودید اختلالات هورمونی باید بررسی بشن.
درود من ماه پیش نوزدهم یا بیستم پریود شدم.رابطه داشتم ولی کنترل شده.این ماه باید شونزدهم پریود میشدم ولی نشدم.از قبل حالت تهوع و سر درد داشتم .روی کشاله رانم قارچ ریخت از همسرم واگیر شد .یه مدت قرص فولیکونازول خوردم و سه روز هم پماد واژینال استفاده کردم دیدم تایم پریودم گذشت استفاده نکردم .سیزده روز از تایم پریودم گذشته و ده روز از تایمی که ماه پیش پریود شدم.حالت تهوع هنوز دارم گاهی حالم بهم میخوره.داروها رو قطع کردم گفتم شاید مال اونا بوده ولی هیچ خونی ندیدم پنج روز بعد رفتم آزمایش خون دادم چند روز هم بی بی چک گذاشتم منفی بود.ممکنه اثر پماد واژینال باشه؟
بهتره سونوگرافی بدین.
سلام
من یه دوره ی پر استرس کنکور رو پشت سر گذاشتم و بیشترین استرس رو داشتم و روند طبیعی پریودیم ۷ روزه ولی تیر که کنکور داشتم اواخر تیر فقط چهار روز پریود شدم و تقریبا ۳۰ روزه که از زمان اصلی پریودیم (بعد ۲۸ روز که شروع میشد)توی مرداد ماه گذشته و من از مرداد تا الان پریود نشدم
امکان داره دچار بیماری شده باشم؟
خیر فقط اختلال هورمونی ممکنه داشته باشید.
سلام خسته نباشید دوره های سیکل من ۲۵ روزه اس اکثرا خیلی منظم پریود میشم اما دوره سیکل ماه پیشم ۳۱ روزه بود و اضافه کنم عفونت و قارچ واژن داشتم و رابطه با پیشگیری طبیعی داشتم و الان ۲۸ روز شده و پریود نشدم آیا ممکنه دوره سیکل من طولانی شده باشه و به خاطر این پریود نشدم ؟
اگر از سی روز گذشت تست بارداری بدین.
سلام من ماهپیش حدود ۱۰ روز پریود شدم از حالت عادی بیشتر طول کشید واین ماه حدود ۳۰ روز میگذره و هنوز پریود نشدم چعلتیمیتونهداشته باشه؟؟
اگر متاهلید یا رابطه دارید که بارداری رو چک کنید وگرنه احتمالا اختلال هورمونی دارید.
سلام
من ۱۵ سالمه از وقتی که برای اولین برای پریود شدم تا دو ماه پیش پریودم واقعا منظم بود ولی ماه پیش پریود بیش تر از حد معمول طول کشید و دقیق یه هفته بعد از پریودم دوباره پریود شدم از پریود دومم تا الان حدود ۸ روز میگذره دل درد و پا درد و علائم پریود رو دارم ولی پریود نشدم
مشکل از کجاست؟
عزیزم اختلالات پریود در سالهای اول ممکنه اتفاق بیافته.
اما بهتره یه سونوگرافی رحم و تخمدان انجام بدین.
سلام من رابطه نداشتم و خیلی بی دلیل الان ۱۱ روزه که پریود نمیشم
پریود قبلیم هم ۸ روزه بود، وتمام پریودام چند روز عقب جلو میشن
ممکنه مشکلی داشته باشم؟ برم دکتر؟
به احتمال زیاد بهم ریختگی هورمونی دارید.
سلام من ۱۸ساله ام هست توی عقد هستم پریودیم عقب افتاده ۵روز میشه دختر هستم و اینکه دخول نداشتم ولی همراه که پریود میشم الان از اول بهار تا همین برج ۷ پریودیم جلو میوفتاده ۳الی ۴ روز ولی این ماه عقب افتاده استرس دارم چیکار کنم لطفاً راهنمایی کنید
میتونه به خاطر استرس یا اختلال هورمونی باشه.
سلام من ۱۴سالمه ۱ماه از پریودیم عقب افتاده و هیچ رابطه ای نداشتم و ترشیجات مثل لواشک اینا زیاد خوردم چه مشکلی در پربود نشدن هست
ممکنه استرسی یا هورمونی باشه.
به پزشک مراجعه کنید.
سلام وقت بخیر
من همیشه دوران پریودی منظمی دارم ۵تا ۵ هر ماه ولی ماه گذشته ۱ شهریور مسافرت بودم و پریود شدم اما این ماه هنوز اتفاقی نیفتاده و رابطه کنترل شده داشتم ولی چون فرزند دومم هم غیر قابل باور بود برام میترسم باز اتفاقی بیفته حتی از بی بی چک دو روز پیش استفاده کردم منفی بود میتونه علت خاصی داشته باشه استرس شدید گرفتم و مدام دل آشوب دارم
اول آزمایش خون بدین.
اگر منفی بود تا دو هفته میتونید صبر کنید.
سلام من سونو و آزمایش دادم کمی تنبلی تخمدان دارم و سطع استروژن در آزمایش خون ۲۰ بود ماه قبل پریود شدم این ماه دکتر گفت از روز ۳ پریود قرص ld بخورم اما این ماه ۴ روز عقب افتاد و هنوز پریود نشدم بی بی چک هم دادم منفی بود
آزمایش خون بدین.
سلام عقب افتادن پریود لزوما به معنای بارداریه؟
خیر.
سلام خسته نباشید من حدود دو هفته از زمانی ک باید پریود میشدم و نشدم گذشته ترشح هم خیلی دارم و ورم قبل پریودی هم دارم هیچ رابطه جنسیی هم ندارم اصا
اما همچنان پریود نشدم….
وقتی پریودی به تاخیر میافته باید شما از لحاظ داخل رحم و همچنین آزمایشات هورمونی چک بشید لطفاً این کارها را انجام بدین
۴۵ سالمه و ۱۱ شهریور روز هفتم پریود رابطهی محافظت نشده داشتم و دو ساعت بعد قرص اورژانسی خوردم ، حدود ۶م مهر باید پریود میشدم که نشدم دو سه روزه لکه بینی دارم بیبی چک و آزمایش خون دادم و هر دو منفی بود الان علت این حس ورم که تو سینه و شکم دارمو نمیدونم چیه
ممنون میشم راهنمایی کنید
از عوارض قرص میتونه باشه.
اگر باز هم نشدین سونو و آزمایش باید بدین.
سلام من مجردم و دوران پریودیم ۴۰ روزه و گاهی به ۵۰ روز یا بیشتر میرسه از زمانی که پریود میشدم همیشه نا منظم بوده به نظرتون مشکل از چیه و باید چه آزمایش هایی بگیرم ؟؟؟ممنون
عزیزم از لحاظ هورمونی و مسائل رحم و تخمدان باید آزمایشات کامل براتون درخواست بشه همراه یک سونوگرافی.
سلام وقتتون بخیر من هر ماه پریودم منظم بوده ولی این ماه ۳ روزه که عقب انداختم تمام علائم پریودی هم دارم متهل هستم و دوبار بیبی چک زدم و منفی بوده تنها قرصی هم که مصرف کردم قرصای مسکن و آنتی بیوتیک برای دندون دردم بوده دلیل اینکه پریود نشدم چیه
مصرف آنتیبیوتیکها میتونن به مدت کوتاه پریود رو عقب بندازن اما اگر بعد از گذشت ۷ روز پریود نشده بودید بهتره آزمایش خون بارداری انجام بدید.
سلام یکی از اشنام رابطه مقعدی داشته و به گفته خودش میگه ریخته شاید حامله ام دل درد بعضی وقتا داره و باید بیستم پریود میشد الا ۸ روز هم گذشته نشده
البته استرس زیاد کاهش وزن داشته
و سابقه پریود نشدن دور هم داشته
گرچه با رابطه مقعدی احتمال بارداری صفر هست ولی با توجه به علائم بهتره ایشون یک آزمایش خون بارداری و بعد اون هم یک سونوگرافی کامل شکم و لگن بدن و به پزشکشون مراجعه کنند.
باسلام خسته نباشید ببخشید من همیشه پریودهام منظم سر تاریخ بوده رابطه بدون جلوگیری داشتم ولی متاسفانه ۱۱ روز عقب انداختم امروز که روز ۱۱ امه پریود شدم.. تا حالا سابقه ی عقب افتادن ندارم اصلا..
برای بار اول موقع رابطه زیر نافم تخمدان هام درد میکنه… از چی میتونه باشه…. نیازه برم دکتر..
باید چیکارکنم…؟
احتمال اختلالات هورمونی، کیست تخمدان و فیبروم هست که با سونوگرافی و آزمایش باید بررسی بشه.
ممنون میشم بگید آیا با سطح استروژن ۲۰ اصلا امکان بارداری وجود دارد؟
کمه احتمالش .
ولی بازم ممکنه.
سلام .موقعی قرص تیرویید کم کار نمی خوردم پریودم عادی بود .ولی از وقتی قرص رو شروع کردم کمتر شده .دوز دارو هم کمه .نمی دونم مشکل از چیه.
بهخاطر قرص میتونه باشه.
سلام وقتتون بخیر من ۲۲ روز از زمان پریودم میگذره و هنوز پریود نشدم اما بعد از دوره ی پریودم قرص اورژانسی خوردم و حدود یک هفته بعدش پریود شدم ینی ده روز زود تر از دوره اصلیم و از بعد از اون ۲۲ روز دیر شده ۲ بار بی بی چک زدم منفی بود بنظرتون علتش چیه و باید چیکار کنم
متاسفانه قرص اورژانسی خیلی پریود رو بهم میریزه.
اما بازم باید توسط پزشک علتش بررسی بشه.
لطفا مراجعه داشته باشید.
سلام
تنبلی تخمدان دارم، متفورمین استفاده میکنم و پریودم منظم بود، مهر ماه برای کم کردن وزن از ملیتاید استفاده کردم
الان ۱۰ روز پریودم عقب افتاده، دوباره بیبی چک منفی شده
بازم احتمال بارداری هست؟
بهتره تست خون بدین.
سلام وقتتون بخیر باشه . من آخرین رابطم اوایل مرداد بوده . بعد از اون تا ۸ مهر مرتب پریود شدم اما این ماه نزدیک ده دوازده روز عقب انداختم. میتونه احتمال بارداری داشته باشه بعد ۳ ماه ؟
سلام گلم نه ممکن نیست.
سلام من ۳۶ روزه که پریود نشدم و از واژنم ترشحاتی میاد بیرون که یه بویی داره اما بوش خیلی بد نیست دل درد زیادی دارم و اشتهامم خیلی زیاد شده و هر چیزی که میخورم دل درد میگیرم لطفا دلیلو بگید؟ مجردم و ۱۸ سالمه
اگر هیچ رابطهای ندارید باید سونوگرافی رحم و شکم و همچنین آزمایشات لازم رو بدید.