واکسن های ضروری نوزاد از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت نوزاد است؛ اما بسیاری از والدین نمی‌دانند که دقیقا چه واکسن‌هایی، در چه سنی و با چه هدفی تزریق می‌شود.
در این مقاله به بررسی واکسن های ضروری نوزادان می‌پردازیم و همه چیز را بر اساس تقویم رسمی وزارت بهداشت و شواهد علمی توضیح می‌دهیم.
چرا واکسیناسیون نوزاد ضروری است؟
بدن نوزاد هنگام تولد هنوز آمادگی کامل برای مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌های خطرناک را ندارد. واکسن‌ها مانند یک تمرین دفاعی برای سیستم ایمنی عمل می‌کنند: بدن نوزاد بدون ابتلا به بیماری، نحوه شناسایی و مقابله با عوامل بیماری زا را یاد می‌گیرد.
برنامه واکسن کودک بر اساس سال‌ها تحقیق و بررسی‌های علمی طراحی شده و هدف آن، پیشگیری از بیماری‌های کشنده، واگیردار و ناتوان کننده مانند سیاه سرفه، فلج اطفال، سل و سرخک است. این برنامه نه تنها از کودک شما، بلکه از سلامت کل جامعه محافظت می‌کند.
مطالب مرتبط: کولیک نوزادان
جدول واکسیناسیون نوزاد ۱۴۰۴
| سن کودک | واکسن‌ها |
| بدو تولد | هپاتیت B (دوز اول)، BCG (سل) و فلج اطفال خوراکی (OPV-0) |
| ۲ ماهگی | پنج‌گانه (۱) + فلج اطفال (OPV-1 و IPV-1) |
| ۴ ماهگی | پنج‌گانه (۲) + فلج اطفال (OPV-2) |
| ۶ ماهگی | پنج‌گانه (۳) + فلج اطفال (OPV-3 و IPV-2) |
| ۱۲ ماهگی | MMR (1) – سرخک، سرخجه، اوریون |
| ۱۸ ماهگی | چهارگانه (دیفتری، کزاز، سیاه سرفه و هموفیلوس آنفلوآنزا) + فلج اطفال (OPV-4) + MMR (دوز دوم) |
واکسن های ضروری نوزاد از چه بیماری‌هایی را پیشگیری می‌کنند؟
در این بخش، واکسن‌های برنامه ملی ایران برای نوزادان تا ۱۸ ماهگی را به تفکیک زمان تزریق، همراه با نام واکسن، عملکرد و بیماری‌های هدف بررسی می‌کنیم.
بدو تولد:
BCG: پیشگیری از سل ریوی و مننژیت سلّی
هپاتیت B (دوز ۱): جلوگیری از عفونت مزمن کبد
OPV-0 (فلج اطفال خوراکی): آغاز ایمنی علیه ویروس پولیو
۲ ماهگی – (واکسن دو ماهگی چیست؟):
پنج‌گانه (DTaP-Hib-HepB):
پیشگیری از:
- دیفتری (گلودرد شدید و خفگی)
- کزاز (گرفتگی عضلات و تشنج)
- سیاه سرفه (سرفه‌های شدید و خفگی در نوزادان)
- هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B (مننژیت و عفونت ریه)
- هپاتیت B (بیماری‌های کبدی مزمن)
OPV-1 + IPV-1: محافظت اولیه در برابر فلج اطفال
۴ ماهگی:
پنج گانه (دوز دوم): تقویت ایمنی در برابر همان ۵ بیماری ذکر شده
OPV-2: ادامه ایمنی علیه پولیو
۶ ماهگی:
پنج‌گانه (دوز سوم): تثبیت کامل ایمنی در برابر دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت B، هموفیلوس
OPV-3 + IPV-2: پوشش کامل در برابر ویروس فلج اطفال
۱۲ ماهگی (یک سالگی):
- واکسن MMR (دوز اول)
- محافظت در برابر سه بیماری ویروسی خطرناک:
- سرخک (تب در نوزاد و راش شدید)
- سرخجه (ویروس خطرناک برای زنان باردار)
- اوریون (عفونت غدد بزاقی که ممکن است باعث ناباروری شود)
۱۸ ماهگی:
چهارگانه: یادآور دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هموفیلوس
OPV-4: دوز تقویتی فلج اطفال
MMR (دوز دوم): تثبیت ایمنی علیه سرخک، سرخجه، اوریون
این واکسن از مهم‌ترین واکسن های اجباری برای کودک است.
عملکرد واکسن های ضروری نوزادان (چی داخل بدن نوزاد می‌گذرد؟)
- آموزش سیستم ایمنی بدون ایجاد بیماری
- پاسخ اولیه و حافظه ایمنی
نکته مهم برای والدین:
تا به اینجا زمان واکسن بچه‌ها یا برنامه واکسن کودک توضیح داده‌ایم، باید بدانید که ۱۸ ماهگی یکی از مهم‌ترین نقاط در این برنامه است. در این سن، واکسن‌های یادآوری (Booster) تزریق می‌شوند که نقش حیاتی در تثبیت سیستم ایمنی دارند.
عوارض واکسن نوزاد: طبیعی یا هشداردهنده؟
بعد از تزریق واکسن، ممکن است نوزاد دچار علائمی شود که اغلب طبیعی و گذرا هستند:
عوارض طبیعی و رایج:
- تب خفیف (زیر ۳۸.۵ درجه)
- بی قراری یا خواب آلودگی
- تورم یا قرمزی محل تزریق
- کم اشتهایی یا گریه بیشتر از معمول
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
- تب بالاتر از ۳۹ درجه و پایدار
- گریه زیاد بی وقفه نوزاد بیش از ۳ ساعت
- تشنج یا سفتی بدن
- کهیر یا واکنش آلرژیک شدید
عوارض واکسن نوزاد معمولا کوتاه مدت و نشانه عملکرد صحیح سیستم ایمنی هستند. با این حال، والدین باید هوشیار باشند.
نکاتی برای مراقبت بعد از واکسن
بعد از تزریق واکسن، بدن نوزاد مشغول واکنش ایمنی می‌شود و برخی علائم طبیعی ممکن است ظاهر شوند. رعایت نکات زیر کمک می‌کند تا کودک راحت‌تر این مرحله را پشت سر بگذارد:
اقدامات بلافاصله پس از واکسن های ضروری نوزاد:
- محل تزریق را خشک و تمیز نگه دارید.
- از ماساژ دادن یا فشار زیاد به محل تزریق خودداری کنید.
- از پوشاندن لباس تنگ در ناحیه تزریق پرهیز کنید.
- لباس‌های آزاد کمک می‌کنند التهاب کمتر شود.
مصرف قطره استامینوفن:
- روز اول واکسن: هر ۴ ساعت یک بار (در صورت وجود تب یا ناراحتی)
- روز دوم واکسن: هر ۶ ساعت یک‌بار در صورت نیاز
- دوز دارو باید متناسب با وزن کودک باشد (طبق راهنمای پزشک یا مرکز بهداشت)
کمپرس سرد و گرم:
روز اول واکسن:
- از کمپرس سرد روی محل تزریق استفاده کنید.
هر ۱ ساعت یک بار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه برای کاهش درد و التهاب.
روز دوم واکسن:
- در صورت وجود سفتی یا درد، از کمپرس گرم ملایم استفاده شود.
روزی ۲ تا ۳ بار، هر بار ۱۰ دقیقه.
در صورت تب:
- با مشورت پزشک می‌توانید از استامینوفن قطره‌ای مخصوص نوزادان استفاده کنید.
- بدن کودک را با آب ولرم (نه سرد) کمی خیس کنید.
- مایعات بیشتر به کودک شیرخوار بدهید (شیر مادر یا شیر خشک)
رفتار طبیعی بعد از واکسن:
- خواب آلودگی، بی قراری یا حتی کاهش اشتها برای یک یا دو روز طبیعی است.
- نوزاد ممکن است بیشتر نیاز به آغوش یا آرامش داشته باشد.
پاسخ به سوالات پرتکرار والدین
آیا تب بعد از واکسن طبیعی است؟
بله، تب خفیف یکی از واکنش‌های رایج و طبیعی بدن به واکسن است. در صورت تب بالا یا علائم غیرعادی با پزشک مشورت کنید.
آیا می‌شود واکسن را به عقب انداخت؟
خیر. تاخیر در برنامه واکسیناسیون ممکن است کودک را در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر کند. برنامه واکسن کودک باید طبق زمان بندی جدول واکسیناسیون نوزاد ۱۴۰۴ دنبال شود.
اگر نوزاد سرماخورده باشد، واکسن تزریق می‌شود؟
در سرماخوردگی‌های خفیف معمولا مشکلی نیست. اما در موارد شدید یا تب بالا، پزشک تصمیم‌گیری خواهد کرد.
کارت واکسن نوزاد چیست؟
این کارت رسمی شامل تمام تاریخ‌های تزریق واکسن های ضروری نوزاد و نوع آن است. اکنون در برخی مراکز، کارت واکسن دیجیتال نیز قابل‌دریافت است.
اگر نوزادم تب کرد، واکسن را عقب بیندازم؟
اگر تب خفیف است، نیازی به تاخیر نیست. در موارد تب شدید، با پزشک مشورت کنید.
جمع‌بندی
واکسیناسیون نوزادان، بنای سلامت آینده‌ی آنهاست. با پیروی از جدول واکسیناسیون نوزاد ۱۴۰۴ و مراجعه منظم به مراکز واکسیناسیون کودک، شما از کودک خود در برابر بسیاری از بیماری‌های خطرناک محافظت می‌کنید. برای دریافت جدول دقیق و مشاوره، به نزدیک‌ترین مرکز بهداشت مراجعه کنید.
منابع:
World Health Organization (WHO) – Immunization Schedule
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Infant Immunization Schedule
Mayo Clinic – Childhood Vaccines: What They Are and Why Your Child Needs Them
بدون دیدگاه