از علت تا درمان زخم معده

منظور از زخم معده، آسیب به مخاط معده یا روده کوچک است. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که مخاط محافظت‌کننده درون معده، بی‌اثر شود. معده برای کمک به هضم غذا و برای مقابله در برابر میکروب‌ها اسید قوی تولید می‌کند.
اگر مخاط عملکرد طبیعی خود را از دست بدهد، اسید معده به بافت معده آسیب می‌رساند و منجر به زخم معده خواهد شد. بر اساس آمارهایی که در این زمینه وجود دارد، مشخص شده است که از هر ده نفر، یک نفر در طول زندگی خود دچار این بیماری می‌شود.
درمان و روند بهبودی این بیماری بسیار آسان است؛ اما، در صورت عدم درمان باعث ایجاد مشکلات بسیاری خواهد شد.

چه عواملی منجر به زخم معده می‌شود؟

زخم معده معمولا به‌دلایلی همچون موارد زیر ایجاد می‌شود:
عفونت همراه با باکتری هلیکوباکتری پیلوری؛
استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن؛
در برخی از مواقع نادر به‌دلیل سندرم زولینگر-الیسون، با افزایش تولید اسید در بدن می‌تواند منجر به زخم معده و روده شود.

علائم زخم معده

شدت علائمی که از این بیمای مشاهده می‌شود، به شدت بیماری بستگی خواهد داشت. رایج‌ترین نشانه‌ای که از زخم معده مشاهده شده، احساس سوزش یا درد در وسط شکم، بین ناف و قفسه سینه است.
به‌طور کلی احساس درد، هنگام خالی بودن معده شدیدتر است و ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. سایر علائم و نشانه‌های زخم معده به شرح زیر است:

• درد خفیف در معده
• کاهش وزن
• عدم تمایل به غذا خوردن به‌دلیل درد
• حالت تهوع و استفراغ
• نفخ شکم
• احساس سیری
• آروغ زدن یا رفلاکس معده
• سوزش سردل
• تسکین درد با مصرف آنتی اسیدها
• کم‌خونی همراه با علائمی مانند خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی
• مدفوع تیره
• استفراغ خون آلود یا شبیه به قهوه

در صورتی که علائم زخم معده را حتی خفیف مشاهده کردید، به پزشک متخصص مراجعه کنید. زیرا اگر زخم معده درمان نشود، منجر به مشکلات بدتری خواهد شد. زخم‌ها اگر خونریزی کنند، می‌توانند تهدیدکننده زندگی بیمار باشند.

زخم معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟

نحوه تشخیص و درمان به‌شدت نوع زخم ایجاد شده بستگی خواهد داشت. زمانی که به پزشک متخصص مراجعه می‌کنید، او ابتدا در خصوص سوابق بیماری، علائم و نوع داروهایی که مصرف کرده‌اید، سوالاتی خواهد پرسید.
برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است آزمایش خون، مدفوع یا آزمایش تنفسی برای بیماران انجام گیرد. آزمایش تنفسی به این صورت است که به شما مایع شفافی داده می‌شود تا بنوشید و در کیسه‎ای نفس بکشید، سپس کیسه بسته می‌شود.
در صورتی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری وجود داشته باشد، نمونه تنفسی که از بیمار گرفته شده است، حاوی مقادیر بالایی از دی اکسید کربن خواهد بود. آزمایشات و روش‌های دیگری که برای تشخیص زخم معده برای بیماران در نظر گرفته می‌شود، شامل موارد زیر است:

بلع باریم

در این آزمایش یک مایع غلیظ سفید رنگ که همان باریم است را باید بنوشید. دستگاه گوارش فوقانی شما پوشانده می‌شود و به پزشک کمک خواهد کرد که معده و روده کوچک با استفاده از اشعه ایکس قابل مشاهده باشد.

آندوسکوپی (EGD)

در این روش آزمایش، یک لوله نازک و سبک از طریق دهان و معده، به قسمت اول روده کوچک وارد می‌شود. این آزمایش برای مشاهده زخم، خونریزی و هر بافتی که غیر طبیعی به نظر برسد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیوپسی آندوسکوپی

یک قسمتی از بافت معده برداشته می‌شود تا بتوانند با نمونه برداشته شده تجزیه و تحلیل را در آزمایشگاه انجام دهند.

چگونه بفهمم زخم معده دارم یا سرطان معده؟

این دو عارضه و هر بیماری گوارشی می‌تواند علائم مشابه یکدیگر ایجاد کنند، تنها راهی که می‌توانید با اطمینان تشخیص دهید، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات تخصصی است.

معمولا دل دردی که همراه با کاهش اشتها، کاهش وزن و استفراغ خونی است می‌تواند نشانه بیماری سرطان باشد. معمولا درد ناشی از زخم معده به صورت سوزشی، بین ناف و استخوان سینه احساس می‌شود.

درمان زخم معده

درمان بسته به‌علت زخم ایجاد شده در بیمار متفاوت خواهد بود. اغلب زخم‌هایی را که ایجاد می‌شود، می‌توان با درمان‌های ساده و ابتدایی درمان کرد، تنها در برخی از مواقع نادر نیاز به عمل جراحی خواهد بود.
درمان به‌موقع و سریع زخم معده بسیار حائز اهمیت است. در صورتی که دچار خونریزی شده باشید، درمان فشرده‌ای برای شما در نظر می‌گیرند و در اغلب مواقع بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان خواهد داشت.

درمان غیر جراحی زخم معده

اگر زخم معده شما به‌دلیل باکتری هلیکو پیلوری ایجاد شده باشد، به آنتی بیوتیک و داروهای مهارکننده مانند پمپ پروتون (PPI) نیاز خواهید داشت. PPI، سلول‌های تولیدکننده اسید معده را مسدود خواهد کرد.
علاوه بر این روش درمان، پزشک ممکن است هر یک از موارد زیر را توصیه کند:

• مسدودکننده گیرنده‌های H2
• خودداری از استفاده از NASIDها
• آندوسکوپی
• پروبیوتیک
• مکمل بیسموت

علائم زخم معده ممکن است با درمان به سرعت بهبود یابد. اگر علائم ناشی از این بیماری در شما بهبود نیافته است، باید به مصرف داروهای تجویز شده ادامه دهید. این نکته جهت از بین بردن همه باکتری‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
عارضه جانبی که از داروها برای درمان زخم معده مشاهده می‌شود شامل موارد زیر است:

• حالت تهوع
• سرگیجه
• سردرد
• اسهال
• احساس درد در شکم

این عوارض در اغلب مواقع به‌صورت موقتی ایجاد می‌شود. اگر هر یک از این عارضه‌های جانبی منجر به ناراحتی شدید در شما ‌شود، باید در خصوص تغییر دارو با پزشک صحبت کنید.

درمان زخم معده چقدر طول می‌کشد؟

پروسه بهبودی این عارضه بسته به علت ایجاد آن متفاوت است؛ اما به‌طور کلی اگر تحت درمان باشید، بیشتر زخم‌های ایجاد شده طی یک الی دو ماه بهبود پیدا می‌کند. اگر زخم بزرگی وجود داشته باشد، ممکن است پروسه درمان تا ۱۲ هفته نیز ادامه داشته باشد.

بهترین دمنوش برای زخم معده

دمنوش‌هایی که برای تسکین این عارضه پیشنهاد می‌شود به شرح زیر است:

چای بابونه

این نوشیدنی خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی دارد که به رفع التهاب در مخاط معده کمک می‌کند.

چای زنجبیل

نوشیدن این نوع دمنوش نیز منجر به تسکین تهوع، استفراغ و التهاب می‌شود.

زخم معده چه عوارضی دارد؟

عوارضی که در ادامه برای شما ذکر می‌کنیم از موارد نادر و احتمالی هستند:

• خونریزی در محل زخم
• باز شدن پوشش و ایجاد سوراخی در معده به دنبال زخم
• مسدود شدن حرکت غذا در دستگاه گوارش به دنبال ایجاد زخم (انسداد معده)

 

درمان جراحی

در برخی از مواقع نادر اگر درمان زخم معده پیچیده شده باشد و با استفاده از راهکارهای اولیه قابل درمان نباشد، بر اساس صلاحدید پزشک نیاز به عمل جراحی خواهد بود. انتخاب این نوع درمان برای بیمارانی با شرایط زیر است:

• بیمارانی که پس از بهبودی، مجدد دچار زخم معده شوند.
• پس از درمان بهبود نیابند.
• خونریزی وجود داشته باشد.
• معده دچار پارگی شود.
• مواد غذایی از معده به روده کوچک وارد شود.

نحوه جراحی ممکن است به شکل زیر برای بیماران انجام گیرد:

• برطرف کردن کل زخم ایجاد شده
• برداشت بافت بخشی از روده و قرار دادن آن روی زخم
• بستن قسمتی که دچار خونریزی شده
• قطع عصب معده برای کاهش تولید اسید معده

رژیم غذایی سالم برای زخم معده

در گذشته اینگونه تصور می‌شد که رژیم غذایی می‌تواند منجر به زخم معده شود؛ اما، امروزه این موضوع را باور ندارد، به‌طور کلی با داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌توانید تا حدی این بیماری را کنترل کنید.
رژیم غذایی که حاوی مقادیر زیادی از میوه، سبزیجات و فیبر باشد، بسیار مفید است. همچنین مصرف برخی از مواد غذایی می‌تواند جهت مقابله با هلیکوباکتر پیلوری موثر باشد. این مواد غذایی شامل موارد زیر است:

• کلم بروکلی، گل کلم، کلم و تربچه
• سبزیجات برگ دارد مانند اسفناج و کلم پیچ
• غذاهای غنی از پروبیوتیک
• سیب
• زغال اخته، تمشک، توت فرنگی و توت سیاه
• روغن زیتون

علاوه بر این موارد باید از مصرف برخی از مواد غذایی پرهیز کنید. از آنجایی که افراد مبتلا به زخم معده ممکن است با مشکلاتی مانند رفلاکس اسید معده مواجه باشند، بهتر است تا زمانی که زخم معده، بهبود نیافته است از غذاهای پرادویه یا ترش پرهیز کنید.

درمان‌های خانگی برای رفع زخم معده

موارد زیر ممکن است به کاهش اثرات هلیکوباکتر پیلوری موثر عمل کند. این راهکارهای خانگی شامل موارد زیر است:

• پروبیوتیک‌ها
• عسل
• گلوتامین (منابع غذایی شامل مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، اسفناج و کلم)

درمان گیاهی زخم معده

تحقیقات نشان داده است که مصرف برخی از داروهای گیاهی می‌تواند در کنترل زخم معده بسیار مفید و موثر باشد.

فلاونوئیدها

این ماده مغذی در میوه و سبزیجات مانند:

• دانه‌های سویا
• حبوبات
• انگور قرمز
• کلم پیچ
• کلم بروکلی
• سیب
• توت
• چای سبز

می‌تواند در مبارزه با باکتری‌ها بسیار موثر باشد.

شیرین بیان

تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان داده است که شیرین بیان می‌تواند در بهبود زخم معده بسیار موثر باشد.

 

پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده و مخمری هستند که میکروارگانیسم‌های سالم و مهمی در دستگاه گوارش ایجاد می‌کنند. به‌طور مثال این ماده مغذی در ماست وجود دارد.

عسل

عسل خواص زیادی دارد که از جمله این موارد پلی فنول و سایر آنتی اکسیدان‌هاست. عسل یک ضد باکتری قوی قدرتمند است و مانع از رشد هلیکوباکتر پیلوری می‌شود.

سیر

تحقیقاتی که در خصوص این ماده غذایی انجام شده، نشان داده است که عصاره سیر مانع رشد هلیکوباکتر پیلوری انسانی و حیوانی می‌شود.

میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل

رژیم غذایی حاوی میوه و سبزیجات و غلات کامل علاوه بر این که برای سلامت کلی بدن شما مفید است، به بهبود زخم معده شما کمک خواهد کرد.

زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید

هر زمان که احساس می‌کنید با توجه به علائم ذکر شده دچار زخم معده شده‌اید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. مراقبت و درمان به‌موقع زخم معده می‌تواند از ایجاد زخم و هلیکوباکتر پیلوری جلوگیری کند. کلینیک داخلی و جراحی گوارش در بیمارستان مریم آماده ارائه خدمات در این زمینه است. در صورت عدم درمان به موقع ممکن است هر یک از عارضه‌های زیر در بیماران ایجاد شود:

• خونریزی از محل زخم که تهدیدکننده زندگی بیماران است.
• زخم از دیواره دستگاه گوارش عبور می‌کند و به اندام‌های دیگر مانند لوزالمعده گسترش می‌یابد.
• منجر به سوراخ شدن دستگاه گوارش می‌شود.
• انسداد در دستگاه گوارش که به‌دلیل تورم در بافت‌ها ایجاد شده است.
• منجر به سرطان معده یا به ویژه سرطان غیر کاردیا می‌شود.

اگر هر یک از علائم زیر را دارید فورا با پزشک خود تماس بگیرید:

• احساس ضعف
• مشکل در تنفس
• استفراغ یا مدفوع به رنگ قرمز یا تیره
• درد ناگهانی و تیر کشنده در شکم که بهبود نمی‌یابد.

پیشگیری از زخم معده

برای جلوگیری از انتشار باکتری‌هایی که ممکن است باعث زخم معده شوند، باید دستان خود را به‌طور منظم با آب و صابون بشویید. همچنین باید هر مواد غذایی را که از بیرون تهیه می‌کنید، به خوبی تمیز کنید و کاملا بپزید.
جهت جلوگیری از ایجاد زخم ناشی از NSAID ها، استفاده از این داروها را باید متوقف کرده یا تا حد امکان محدود کنید. بهتر است در این باره با پزشک متخصص مشورت داشته باشید.

قرص زخم معده

همانطور که گفته شد زمانی که به پزشک مراجعه می‌کنید، بسته به شدت بیماری درمانی متناسب با شرایط بیمار در نظر گرفته می‌شود. ممکن است پزشک برای تجویز دارو قرص‌هایی همچون موارد زیر را برای بیماران تجویز کند:

• امپرازول
• لانزوپرازول
• رابپرازول
• ایزومپرازول
• پنتوپرازول

آنتی بیوتیک برای زخم معده

اگر هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش یافت شود، پزشک ممکن است ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها را برای از بین بردن باکتری‌ها برای بیمار تجویز کند. مواردی که ممکن است تجویز شود به شرح زیر است:

• آموکسی سیلین
• کلاریترومایسین
• مترونیدازول
• تینیدازول
• تتراسایکلین
• لووفلوکساسین

غذاهایی که جهت درمان زخم معده باید خودداری کنید

در بعضی از افراد برخی از غذاها می‌تواند قسمت تحتانی مری یا اسفنکتری مری تحتانی را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به بازگشت محتویات معده به داخل مری شود.
این روند می‌تواند منجر به آسیب به مری، سوزش معده، سوء هاضمه و ناراحتی‌های دیگر شود. برای کاهش درد ناشی از رفلاکس اسید معده ممکن است لازم باشد هر یک از موارد زیر را محدود کنید:

• قهوه و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار
• نوشیدنی‌های گازدار
• شکلات
• فلفل قرمز و فلفل تند
• غذاهای فراوری شده
• غذاهایی با نمک فراوان
• غذاهای سرخ شده
• غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه فرنگی

همچنین پرخوری و با سرعت غذا خوردن می‌تواند علائم رفلاکس معده را بدتر کند.

الکل

استفاده الکل چه در آقایان و چه در خانم‌ها منجر به التهاب معده می‌شود. همچنین الکل می‌تواند قسمت تحتانی مری را شل کند و خطر ابتلا به رفلاکس اسید معده را افزایش دهد. این نوشیدنی باعث آسیب به دیواره معده و التهاب می‌شود. برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که نوشیدن الکل احتمال زخم معده را افزایش می‌دهد و خطر خونریزی معده را چهار برابر بیشتر می‌کند.

قهوه و نوشابه

حتی اگر قهوه بدون کافئین هم باشد، منجر به تحریک تولید اسید معده می‌شود. نوشابه نیز همینطور است، به دلیل کربناته بودن این نوشیدنی، معده تحریک می‌شود.

بسیاری از بیماران اینطور گزارش می‌دهند که به دلیل افزایش اسید دچار درد، تحریک یا افزایش سوزش سر معده می‌شوند.

گوجه فرنگی و فراورده‌های گوجه فرنگی

در صورت داشتن این بیماری، پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که اسید معده را کاهش می‌دهد و بیمار پروسه بهبودی را پشت سر می‌گذارد.

حال اگر شما از مواد غذایی اسیدی مانند گوجه فرنگی یا سس گوجه میل کنید، اثرات دارو را از بین می‌برید. بیمارانی که دچار زخم معده هستند، متوجه می‌شوند پس از مصرف غذاهای اسیدی سوزش را تجربه می‌کنند.

لیمو و سایر مرکبات

مرکبات نیز مانند گوجه فرنگی اسیدی هستند و در صورت داشتن زخم معده باعث درد می‌شود. با این حال مرکبات سرشار از ویتامین C هستند که طبق مطالعات به کاهش التهاب و همچنین جلوگیری از گسترش هلیکوباکتر پیلوری کمک می‌کند؛ بنابراین اگر باعث درد در شما نمی‌شود، جزء موارد مفید است.

غذاهای چرب و سرخ شده

پروسه هضم این غذاها طولانی است و می‌تواند منجر به ناراحتی معده و نفخ شود و همچنین زخم معده را تشدید می‌کند.

فلفل تند و سایر مواد غذایی تند

بسیاری اینطور تصور می‌کنند که مواد غذایی تند می‌تواند باعث ایجاد زخم معده شوند؛ اما اینطور نیست. تنها در صورتی که دچار زخم معده هستید، فلفل و سایر مواد غذایی تند منع مصرف دارند.

برای زخم معده چی بخوریم؟

مواردی که در صورت ابتلا به این بیماری به شما توصیه می‌شود به شرح زیر است:

• کلم بروکلی و دیگر مواد غذایی سرشار از فیبر؛ بسیاری از تحقیقات نشان داده است مصرف رژیم غذایی سرشار از فیبر منجر به کاهش خطر ابتلا به زخم معده می‌شود. 
• مواد غذایی سرشار از ویتامین A؛ بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند رژیم غذایی سرشار از ویتامین A منجر به کاهش خطر ابتلا به زخم معده تا ۵۰ درصد می‌شود. از مواد غذایی سرشار از ویتامین A می‌توان به مواردی از جمله هویج، کدو، کلم پیچ، اسفناج، گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای و…. اشاره کرد.
• ماست و دیگر مواد غذایی حاوی پروبیوتیک؛ پروبیوتیک‌ها برای روده شما مفید هستند. پروبیوتیک‌ها به مقابله با باکتری هلیکوباکتر پیلوری که در ایجاد زخم معده نقش دارند، کمک می‌کند.
• میوه و سبزیجات رنگارنگ؛ شواهد مبنی بر آن است که انواع توت‌ها حاوی فلاونوئیدها یا پلی فنول‌ها هستند که به مقابله با بیماری زخم معده کمک می‌کند. فلاونوئیدها به عنوان محافظ معده نیز شناخته می‌شوند؛ زیرا مخاط را برای محافظت از پوشش معده افزایش می‌دهد.

کلام آخر

عدم درمان زخم معده می‌تواند خطرناک باشد؛ اما، در صورتی که درمان به‌موقع صورت گیرد، در بهبودی سریع بیماری بسیار موثر است. در اغلب مواقع این بیماری با راهکارهای ابتدایی به‌راحتی قابل درمان است و جای نگرانی در این باره وجود ندارد.
علاوه بر درمان‌های دارویی باید به رژیم غذایی خود توجه داشته باشید تا دارو درمانی اثرات بیشتری داشته باشد. در واقع افزودن مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه به رژیم غذایی و کاهش مصرف الکل می‌تواند در سلامتی کلی و درمان زخم معده موثر واقع شود. بیمارستان و زایشگاه مریم آماده خدمت‌رسانی در این زمینه است.