خارش پوست در بارداری یکی از موارد شایع در بین افراد بوده و کلستاز بارداری یکی از دلایل احتمالی در ایجاد خارش است. اینطور تصور می‌شود که به دلیل افزایش سطح برخی از مواد شیمیایی در خون مانند هورمون‌ها این حالت رخ می‌دهد.
همچنین با پیشرفت بارداری، شکم بزرگ‌تر شده و پوست کشیده می‌شود و ممکن است احساس خارش داشته باشید. خارش می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری کبدی به نام کلستاز داخل کبدی در بارداری (ICP) باشد که به عنوان کلستاز زایمان نیز شناخته می‌شود.
کلستاز بارداری یک بیماری کبدی است که می‌تواند در اواخر بارداری رخ دهد، این وضعیت منجر به خارش شدید می‌شود. معمولا خارش در دست و پاها رخ می‌دهد؛ اما ممکن است در سایر قسمت‌های بدن نیز احساس شود.
کلستاز بارداری چیست؟
کلستاز بارداری یا کلستاز داخل کبدی بارداری (Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy – ICP) یکی از اختلالات نادر دوران بارداری است که معمولا در سه ماهه سوم بروز می‌کند. در این وضعیت، جریان طبیعی صفرا از کبد مختل می‌شود و باعث تجمع اسیدهای صفراوی در خون می‌گردد.
صفرا مایع زرد رنگی است که به تجزیه چربی‌ها در دستگاه گوارش کمک می‌کند. وقتی این مایع به‌خوبی از کبد خارج نشود، مواد صفراوی در بدن جمع می‌شوند و منجر به بروز علائم خاصی مانند خارش شدید پوست (به‌ویژه در کف دست و پا) می‌گردند.
زمان بروز کلستاز بارداری
این اختلال معمولا در هفته‌های ۲۸ تا ۳۸ بارداری ظاهر می‌شود، اما ممکن است در برخی زنان زودتر یا دیرتر بروز کند. علائم پس از زایمان معمولا در عرض چند روز تا چند هفته برطرف می‌شوند.
چه علائمی دارد؟
اگر خارش بدن در بارداری به دنبال کلستاز بارداری رخ داده باشد، شما علائم متفاوتی را نسبت به دلایل دیگر احساس می‌کنید.
اگر کلستاز عامل آن باشد، خارش شدیدی احساس می‌کنید؛ اما هیچ ضایعه پوستی مشاهده نمی‌شود. معمولا افراد در کف دست یا کف پای خود احساس خارش دارند؛ اما امکان احساس خارش در همه جای بدن نیز وجود خواهد داشت.
احساس خارش معمولا هنگام شب شدیدتر می‌شود و گاهی به قدری آزاردهنده است که توانایی خوابیدن ندارید. خارش در سه ماهه سوم بسیار شایع‌تر است؛ اما گاهی زودتر شروع می‌شود. هرچه به زمان زایمان نزدیک‌تر می‌شوید، علائم شدیدتری احساس می‌کنید. اما پس از گذشت چند روز از زایمان، متوجه بهبودی خواهید شد.
مطالب مرتبط: خارش واژن در بارداری
از دیگر علائم کمتر شایع کلستاز بارداری می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد:
- زردی پوست و سفیدی چشم
- بی اشتهایی
- حالت تهوع
- چرب و بدبو بودن مدفوع
علت کلستاز بارداری
علت دقیق این عارضه در بارداری مشخص نیست. کلستاز باعث کاهش یا توقف جریان صفرا می‌شود. صفرا مایع گوارشی در کبد است که به تجزیه چربی‌ها کمک می‌کند.
در پروسه ایجاد این بیماری به جای آنکه این مایع گوارشی از کبد خارج شود و به روده کوچک رود، در کبد جمع می‌شود. در نهایت اسیدهای صفراوی وارد جریان خون خواهد شد.
اینطور به نظر می‌رسد که سطح بالای اسیدهای صفراوی منجر به علائم و عوارض کلستاز در بارداری می‌شود. عوامل مختلفی می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد که این موارد احتمالی به شرح زیر است:
هورمون‌ها
هرچه به زمان زایمان نزدیک‌تر می‌شوید، هورمون‌های بارداری نیز افزایش پیدا می‌کند، چنین شرایطی باعث کند شدن روند جریان صفرا می‌شود.
ژنتیک
گاهی اوقات این بیماری به صورت ژنتیکی در اعضای خانواده رخ می‌دهد. تغییرات ژنی خاصی شناسایی شده که با این عارضه در بارداری مرتبط است.
بیشتر بخوانید: سندرم هلپ در بارداری
محیط پیرامون
اگرچه علت ارتباط محیط با ایجاد این بیماری به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما محیط جغرافیایی و فصول می‌تواند تاثیرگذار باشد.
عوامل خطرساز
برخی از عواملی که ممکن است خطر ابتلا به کلستاز بارداری را افزایش دهد به شرح زیر است:
- سابقه شخصی یا خانوادگی
- سابقه آسیب یا بیماری کبد از جمله سنگ کیسه صفرا و هپاتیت C
- بارداری چند قلو
- بارداری در سنین بالا به‌طور مثال ۳۵ سال یا بالاتر
اگر سابقه این بیماری را در بارداری دارید خطر ابتلا به آن در بارداری‌های بعدی افزایش پیدا می‌کند. حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از خانم‌ها مجدد دچار این عارضه می‌شوند. در موارد شدید خطر عود ممکن است تا ۹۰ درصد وجود داشته باشد.
چه عوارضی دارد؟
عوارض کلستاز ممکن است به دلیل سطح بالای اسید صفراوی در خون ایجاد شود. امکان ایجاد عوارض هم برای مادر و هم برای کودک وجود دارد.
در مادران این وضعیت به‌طور موقت بر نحوه جذب چربی تاثیر خواهد گذاشت. همچنین احتمال عوارضی مانند دیابت در بارداری و پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد.
در نوزادان عوارض کلستاز بارداری می‌تواند بسیار شدید باشد. عوارض احتمالی برای کودکان به شرح زیر است:
- زایمان زودرس
- مشکلات ریوی ناشی از استنشاق مکونیوم
- مرده زایی
انواع کلستاز
- کلستاز داخل کبدی بارداری (ICP): شایع‌ترین نوع در بارداری
- کلستاز کبدی غیر بارداری: ناشی از داروها یا بیماری‌های کبدی
- کلستاز ژنتیکی: مرتبط با نقص‌های مادرزادی در مسیر صفراوی
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
زمانی که با توجه به خارشی که در بارداری احساس می‌کنید و علائمی مشابه با کلستاز دارید، برای تشخیص این موارد در نظر گرفته می‌شود:
- در خصوص علائم و سابقه پزشکی شما سوال می‌کند.
- معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد.
- برای اندازه‌گیری سطح اسیدهای صفراوی در خون و بررسی عملکرد کبد انجام آزمایش خون به شما توصیه می‌شود.
چه روش‌های درمانی وجود دارد؟
هدف از درمان کلستاز بارداری کاهش خارش و جلوگیری از عوارض در کودک است. از راهکارهای درمانی که می‌توان برای این بیماری در بارداری در نظر گرفت به شرح زیر است:
تسکین خارش
- پزشک در صورت نیاز داروهای تجویزی برای کاهش خارش برای شما تجویز می‌کند. داروها به کاهش سطح اسیدهای صفراوی در خون کمک می‌کند.
- باید نواحی که احساس خارش دارید، در آب خنک یا ولرم قرار دهید.
- توصیه می‌شود به هیچ وجه برای مصرف دارو خودسرانه عمل نکنید و با پزشک مشورت داشته باشید.
کنترل سلامت کودک
کلستاز در بارداری همانطور که گفتیم می‌تواند باعث ایجاد عوارض برای کودک شود، به همین دلیل کنترل و نظارت کامل باید انجام گیرد:
تست بدون استرس
در طول تست بدون استرس، ضربان قلب کودک مورد بررسی قرار می‌گیرد. در طی این تست متوجه می‌شوند که ضربان قلب با چه میزان فعالیت افزایش پیدا می‌کند.
بیومتری جنین (BPP)
این آزمایش‌ها به نظارت کامل سلامت کودک شما کمک می‌کند. با انجام این آزمایش اطلاعاتی دقیق در خصوص تون عضلانی، ضربان قلب، حرکت، مقدار مایع آمنیوتیک و حرکات تنفسی در اختیار شما قرار خواهد گرفت.
زایمان زودهنگام
حتی اگر نتیجه آزمایشات قبل از زایمان در محدوده نرمالی قرار داشته باشد، ممکن است پزشک القای زایمان قبل از تاریخ موعد در نظر بگیرد. زایمان زودرس در ۳۷ هفتگی ممکن است خطر مرده زایی را کاهش دهد.
تغییر روش جلوگیری از بارداری
در صورت داشتن سابقه کلستاز ممکن است خطر بازگشت علائم با مصرف داروهای ضد بارداری حاوی استروژن افزایش پیدا کند، به همین دلیل روش‌های دیگر کنترل بارداری توصیه می‌شود.
این موارد پیشنهادی شامل داروهای ضد بارداری حاوی پروژسترون، IUD، کاندوم یا دیافراگم است.
درمان‌های خانگی
روش‌های درمان خانگی ممکن است در نهایت تسکین زیادی برای خارش ناشی از کلستاز نداشته باشد؛ با این حال انجام این موارد ضرری برای شما نخواهد داشت:
- حمام خنک به کاهش شدت خارش ناشی از کلستاز بارداری کمک می‌کند.
- استفاده از کرم یا لوسیون به تسکین پوست کمک می‌کند.
- خنک نگه داشتن قسمتی از پوست که خارش دارد، برای مدتی خارش را کاهش می‌دهد.
پیگیری و مراقبت:
- بررسی منظم آزمایش‌های کبدی
- سونوگرافی برای بررسی وضعیت جنین
- در موارد شدید، ختم زایمان با تصمیم پزشک
چه غذاهایی در كلستاز باردارى مفيد يا مضر هستند؟
رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. توصیه‌ها عبارت‌اند از:
غذاهای مفید:
- میوه‌ها و سبزیجات تازه (منبع فیبر و آنتی اکسیدان)
- غلات سبوس‌دار
- ماهی‌های چرب (سرشار از امگا ۳)
- مصرف مایعات کافی
پرهیز از:
- غذاهای چرب و سرخ شده
- قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- شکلات، فست فود، و غذاهای فرآوری شده
آیا كلستاز بارداری برای مادر و جنين خطرناک است؟
برای مادر:
- افزایش احتمال زایمان زودرس
- خارش آزاردهنده و بی‌خوابی
- افزایش خطر خون‌ریزی پس از زایمان به‌دلیل کاهش جذب ویتامین K
برای جنین:
- افزایش خطر زایمان زودرس یا مرده‌زایی (Stillbirth) در موارد شدید
- افت ناگهانی ضربان قلب جنین
- آسپیراسیون مکونیوم (بلع مایع آغشته به مدفوع توسط جنین)
- استرس جنینی ناشی از سطح بالای اسیدهای صفراوی
در مواردی که سطح بایل اسید خیلی بالا باشد (بیش از ۱۰۰ µmol/L)، پزشک ممکن است پایان بارداری (ختم زایمان) را در هفته ۳۷–۳۸ توصیه کند.
زايمان در زنان مبتلا به كلستاز باردارى: نكات مهم و مراقبت‌ها
در بیشتر موارد، زایمان در هفته‌های ۳۷ تا ۳۸ بارداری توصیه می‌شود تا خطر مرده‌زایی کاهش یابد. پس از زایمان، سطح بایل اسید معمولا در عرض چند روز طبیعی می‌شود. مادر باید:
- چند هفته پس از زایمان دوباره آزمایش خون بدهد.
- از داروها فقط با تجویز پزشک استفاده کند.
- در بارداری‌های بعدی مراقبت ویژه داشته باشد (احتمال عود وجود دارد).
تجربه مادران مبتلا به کلستاز بارداری
بسیاری از مادران گزارش کرده‌اند که خارش شدید شبانه و اضطراب در مورد سلامت جنین از مهم‌ترین چالش‌هاست. اغلب علائم پس از زایمان به سرعت برطرف می‌شود و نوزادان سالم متولد می‌شوند، به‌شرط آنکه بیماری به‌موقع تشخیص داده شود.
پرسش‌های متداول
کلستاز بارداری چه زمانی رخ می‌دهد؟
معمولا در سه ماهه سوم (هفته ۲۸ تا ۳۸).
آیا خارش بدن در ماه آخر بارداری نشانه کلستاز است؟
اگر خارش بدون دانه پوستی و در کف دست و پا باشد، بله ممکن است نشانه کلستاز باشد.
آیا کلستاز خطرناک است؟
برای مادر معمول خیر، اما برای جنین می‌تواند خطرناک باشد، به خصوص اگر درمان به‌موقع انجام نشود.
کلستاز چه خطری برای جنین دارد؟
افزایش خطر زایمان زودرس و مرده‌زایی.
درمان کلستاز چیست؟
داروی UDCA و پیگیری دقیق وضعیت مادر و جنین.
آیا کلستاز باعث ختم بارداری می‌شود؟
در موارد شدید، ممکن است پزشک زایمان زودتر از موعد را توصیه کند.
آیا کلستاز بعد از زایمان برطرف می‌شود؟
بله، معمولا طی چند روز تا چند هفته از بین می‌رود.
آیا کلستاز قابل پیشگیری است؟
پیشگیری قطعی ندارد؛ اما تشخیص زودهنگام و رژیم سالم بسیار موثر است.