آشنایی با انواع سرم و کاربردهای آن

سرم‌ها جز درمان‌های دارویی هستند که به‌صورت تزریقی کاربرد دارد. سرم‌ها انواع مختلفی دارند و برای افراد مختلف با نیازهای متفاوت، تجویز می‌شود.

انواع سرم‌ها ترکیبات متفاوتی از جمله کربوهیدراتی، آمینواسیدی، الکترولیتی و… دارند. هر کدام از انواع سرم‌ها با توجه به ترکیباتی که دارند، برای انواع خاصی از بیماری‌ها، به افراد تزریق می‌شود. 

در ادامه شما را با انواع سرم و کاربردهای آن آشنا خواهیم کرد.

سرم نمکی

سرم سالین یا نمکی، از NACL و ایزوتونیک تشکیل شده و دربسته‌های ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی سی است. در ادامه مواقعی که این سرم برای بیماران تجویز می‌شود را ذکر خواهیم کرد:

• بیمار به دنبال استفراغی که داشته، آب بدن خود را از دست داده است.
• هیدراتاسیون به دلیل از کتواسیدوز دیابتی
• سدیم به دلیل نارسایی کلیه‌ها، از طریق کلیه دفع می‌شود.
• جایگزین ترشحات آسپیره شده برای افرادی که جراحی کرده‌اند.
• آلکالوز متابولیک و KCL
• شستشوی معده
• شستشوی بینی
• غرغره هنگام تورم لوزه‌ها
• شستشو زخم‌ها برای پانسمان کردن

ممنوعیت مصرف:

• سوء تغذیه پیشرفته همراه با ادم (ورم)
• افزایش سدیم در بدن
• نارسایی کبدی، کلیوی و قلبی همراه با ادم

عوارض جانبی:

• احتباس آب و ادم
• اختلال آب و الکترولیت بدن
• اسیدوز
• هیپوکالمی

نکته:

• حتما باید قبل از تزریق سرم نمکی فشار خون از سوی پزشک کنترل شود.
• به تاریخ مصرف بسته سرم توجه داشته باشید.
• در صورتی که ذراتی را در سرم مشاهده کردید، از تزریق آن خودداری شود.

سرم قندی

سرم قندی (دکستروز ۵%) الکترولیت دارد و همچنین ایزوتونیک است و در حجم ۵۰۰ و ۱۰۰۰ سی سی بسته‌بندی می‌شود. در مواقعی که سرم قندی تجویز می‌شود:

• NPO 
• عمل جراحی
• رفع دهیدراتاسیون
• تامین انرژی به دلیل عدم مصرف مواد غذایی
• الکسیم
• کاهش گلوکز پلاسما به دنبال ورزش‌های طولانی
• درمان کمردرد

سرم قندی ۱۰%:

این مورد نیز الکترولیت نداشته و خاصیت دیورتیک دارد. در چنین مواقعی از این سرم تزریق استفاده می‌شود: 

• رفع هیپوگلیسمی
• افراد مبتلا به نارسایی کلیه
• بیماری همراه با تب
• ادم ریوی
• تامین انرژی بیماران
• ایجاد مسمومیت با پتاسیم و با انسولین

سرم قندی ۲۰% و بالاتر:

این نوع درصدی از سرم قندی کاملا هیپرتونیک بوده و در بیماران آنوری ممنوعیت دارد. در موارد زیر از این نوع برای بیماران تجویز می‌شود:

• شوک هیپوگلیسمی
• ادم کلی
• مسمومیت با آب

در مواردی مانند استفاده هنگام اختلالات آب و همچنین الکترولیت به تنهایی منع مصرف دارد که باید به این نکته توجه داشته باشید.

نکته:

• از آنجایی که تزریق این نوع سرم دردناک است، تزریق به‌صورت زیر جلدی ممنوعیت دارد.
• حتما باید قبل از تزریق، فشار خون کنترل شود.
• این نوع سرم قندی باید برای افراد دیابتی همراه با انسولین مصرف شود.

سرم رینگر

سرم تزریقی رینگر با غلظت ایزوتونیک دارای ۴ یون اساسی CL، K، CA و NA است. در مواقعی که سرم رینگر استفاده می‌شود، به شرح زیر است:

• بیماران مبتلا به گاستروآنتریت
• پیشگیری از هیپوکالمی
• جایگزینی برای مایعات از دست رفته در طی جراحی (در مواقعی که رینگر لاکتات وجود ندارد)
• شوک هیپوولمیک
• تغذیه پارانترال کوتاه مدت و سایر محلول‌ها

نکته:

• در صورت هرگونه تغییر رنگ و کدری سرم از مصرف آن خودداری کنید.
• نباید محلول هیپرتونیک بیکربنات سدیم به داخل سرم رینگر ریخته شود؛ چراکه باعث ایجاد رسوب خواهد شد.

رینگر لاکتات

این نوع سرم در بیماران NPO مورد استفاده قرار می‌گیرد و حاوی لاکتات، CA، K، CL و NA است. لاکتات منجر به قلیایی شدن خون و ادرار می‌شود، از این رو در چنین مواقعی این نوع سرم کاربردی است:

• اسیدوز
• ایجاد اختلال در تعادل آب و الکترولیت‌ها و پس از جراحی
• مسمومیت با داروهای اسیدی
• سوختگی
• اسهال

ممنوعیت مصرف:

در افراد مبتلا به نارسایی کبدی، قلبی، کلیوی و هپاتیتی، ممنوعیت دارد.

از آنجایی که هیپوکالمی لاکتات به بیکربنات تبدیل می‌شود، به دنبال آن بیکربنات منجر به انتقال پتاسیم به داخل خواهد شد و در نهایت منجر به کاهش پتاسیم خون می‌شود، منع مصرف دارد.

سرم قندی نمکی

این نوع از سرم ایزوتونیک بوده و همچنین حاوی سدیم کلراید ۰/۹ درصد و دکستروز ۵ درصد است. در مواقع که از این نوع سرم استفاده می‌شود:

• تامین آب بدن و همچنین الکترولیت‌های مورد نیاز
• مسمومیت‌ها و گاسترو آرتریت

ممنوعیت:

بیمارانی که در حال مصرف کورتون هستند و افراد مبتلا به دیابت نباید این نوع سرم را دریافت کنند.

سرم ۱/۳ و ۲/۳:

این نوع از سرم حاوی ۱/۳ سدیم کلرید (نمک ۰/۳) و ۲/۳ درصد دکستروز (دکستروز ۳/۳) است. در افرادی که مبتلا به دیابت، نارسایی کبدی، کلیوی و قلبی هستند، تجویز می‌شود.

دکستران ۴۰:

این نوع از سرم حاوی کلرید سدیم و دکستروز است و برای جانشین پلاسمای خون از این نوع سرم استفاده می‌کنند. در مواقع شوک به دنبال خونریزی، جراحی و خونریزی نیز کاربردی است.

نکته:

سرم دکستران در ادم ریوی و همچنین بیماران مبتلا به مشکلات کلیوی توصیه نباید تزریق شود.

سرم آمینو اسیدی

موارد استفاده این سرم برای تغذیه تزریقی و مواد کالری‌زا است. انواع دارویی این سرم به صورت آمینواسید ۱۰%و ۵% است. 

ترکیبات این سرم دارویی شامل نیتروژن، الکترولیت‌ها و اسیدهای آمینه ضروری و غیر ضروری است.

مواقعی که از این نوع سرم به کاربرده می‌شود:

• آنسفالوپاتی کبدی در بیماران مبتلا به سیروز یا هپاتیت
• حمایت تغذیه‌ای
• حفظ تکمیل پروتئین در بدن به دنبال متابولیسم طبیعی
• اختلال در جذب معده و روده

نکته:

مصرف همزمان اسیدهای آمینه همراه با تتراسایکلین می‌تواند اثر حفظ‌کننده پروتئین را کاهش دهد.

سرم مانیتول ۲۰%

این نوع سرم هیپرتونیک است و از قند مانوز با الکل به دست آورده می‌شود. در خصوص سرم مانیتول نیز باید بگوییم که خاصیت دیورتیک دارد. موارد مصرف این نوع سرم:

• کاهش فشار داخل جمجمه
• کاهش فشار داخل چشم یا آماده‌سازی بیماری برای جراحی چشم
• اندازه‌گیری سرعت فیلتراسیون گلومرولی کلیه‌ها
• افزایش سرعت دفع ادراری مواد سالیسیلات، لیتیم، باربیتورات و جلوگیری از آسیب کلیوی ناشی از مصرف این داروها
• پیشگیری از همولیز طی جراحی پروستات

ممنوعیت تزریق:

• شوک هیپوولمیک
• اختلالات آب و الکترولیت
• هیپوتانسیون
• هیپوناترمی
• هیپرکالمی
• هماتوم داخل جمجه
• نارسایی قلبی

تداخل دارویی:

• دیورتیک‌ها و دیگوکسین

مواردی که باید کنترل شود:

در صورتی که سرم مانیتول در معرض دمای پایین باشد به‌صورت بلوری است، به همین جهت باید سرم در مجاورت محیط گرم مانند شوفاژ قرار دهید تا به دمای بدن برسد. حتما قبل از تزریق به این مورد توجه داشته باشید:

• قبل و بعد از تزریق فشار خون بیمار را چک کنید.
• به غیر از بیماران قلبی باید برای سایر بیماران تزریق سریع انجام شود.
• اگر بیمار در حین تزریق واکنش آلرژیک داشت، به طور موقت باید تزریق قطع شود.
• حتما باید دفع ادرار بیمار پس از انفوزیون مانیتول کنترل شود. اگر بیمار ترشح ادرار حداقل به میزان ۳۰ تا ۵۰ سی‌سی در ساعت نداشت، تزریق دوز بعدی را انجام ندهید.
• تزریق ترانسفوزیون خون همراه با مانیتول به‌طور همزمان با یک ست نباید انجام گیرد.
• در صورت نشت سرم مانیتول به بافت اطراف بدن منجر به نکروز و ادم می‌شود.

سرم اینترا لیپید

این سرم نیز در گروه درمانی محلول غذایی برای تغذیه وریدی دسته‌بندی می‌شود. این دارو از روغن آفتابگردان یا لوبیای سویا تهیه و تولید می‌شود. لازم به ذکر است که روغن سویا حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ و ۶ است.

این دارو ترکیبی از تری گلیسیریدهای خنثی و اسید‌های چرب به شکل امولسیون روغن در آب است. این موارد ذکر شده پس از اینکه در بدن متابولیزه می‌شوند به عنوان منبع انرژی در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیمار پس از دریافت این سرم افزایش تولید گرما، افزایش میزان مصرف اکسیژن و کاهش مشکلات تنفسی را تجربه می‌کند.

سرم کربوهیدراتی

کربوهیدرات‌ها کالری زیادی دارند و به همین جهت از این سرم برای تامین نیازهای غذایی بیمار تجویز می‌شود. مواد تشکیل‌دهنده این سرم با سرعت بالا متابولیزه می‌شود و مایعات و کالری مورد نیازی را که بیماران قادر به مصرف آنها از طریق دهان نیست، تامین می‌کند. از موارد تجویز این سرم می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد:

• هنگام در دسترس نبودن فراورده‌های افزایش حجم پلاسما
• درمان موقتی شوک و نارسایی گردش خون
• ادم مغزی
• بیماری کلیوی

نکته:

با دریافت این سرم تزریقی احتمال کاهش ویتامین‌های گروه B وجود دارد. همچنین برای افرادی که در کمای دیابتی هستند نیز نباید تزریق شود.

سرم ژلاتین تعدیل یافته (هماکسل)

این سرم با استفاده از استخوان گاو نر ساخته و تولید شده است و باید برای نگهداری، آن را در یخچال بگذارید. هدف از تجویز آن حجیم کردن پلاسماست.

زمانی که بیماران کاهش میزان خون را به دنبال خونریزی، التهاب لوزالمعده، سوختگی، بی‌آبی و کمبود الکترولیت به دنبال استفراغ و اسهال، اغمای دیابتی و بیماری‌های کلیه و فوق کلیه تجربه می‌کنند، این سرم تجویز می‌شود.

تفاوت سرم رینگر و رینگر لاکتات

تفاوت این دو سرم از نظر الکترولیت به این صورت است:

• سدیم رینگر: ۱۴۷.۵ – سدیم رینگر لاکتات: ۱۳۰
• پتاسیم رینگر: ۴ – پتاسیم رینگر لاکتات: ۴
• کلسیم رینگر: ۴.۵ – کلسیم رینگر لاکتات: ۲.۷
• کلر رینگر: ۱۵۶ – کلر رینگر لاکتات: ۱۰۹

دیگر تفاوت این دو این است که سرم رینگر لاکتات، حاوی لاکتات ۲۸ میلی فاراد بوده و منجر به تفاوت اساسی این دو شده است. 

لاکتات وارد کبد و تبدیل به بی‌کربنات می‌شود و خاصیت اسیدوز را از بین می‌برد، این مورد بیشتر در سوختگی و سرم رینگر بیشتر در خونریزی‌ها کاربرد دارد.

لازم به ذکر است که هر دو مورد ایزوتونیک هستند و در دسته سرم‌های نمکی قرار دارند و منجر به افزایش حجم داخل عروق می‌شود.