علت و درمان کبد چرب

بیماری کبد چرب، به عنوان استئاتوز کبد نیز شناخته می‌شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که چربی در کبد تجمع پیدا کند. وجود مقدار کمی از چربی طبیعی است؛ اما، مقادیر زیاد آن می‌تواند به مشکلی جدی تبدیل شود.

کبد به عنوان دومین اندام بزرگ در بدن است. این اندام به پردازش مواد مغذی موجود در غذا، نوشیدنی و تصفیه مواد مضر از خون شما کمک می‌کند. 

چربی زیاد در کبد باعث التهاب کبد می‌شود و در نهایت منجر به آسیب و زخم خواهد شد. در موارد شدید چنین زخمی می‌تواند منجر به نارسایی کبد شود. 

زمانی که فردی الکل زیاد مصرف می‌کند، دچار کبد چرب می‌شود که به آن بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) می‌گویند. در افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند به آن بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) می‌گویند.

کبد چرب چیست؟

کبد چرب (Fatty Liver Disease) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی است که در آن بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد. این بیماری در مراحل اولیه معمولا بدون علامت است و اغلب هنگام آزمایش خون یا سونوگرافی به‌ طور تصادفی تشخیص داده می‌شود.

کبد چرب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• کبد چرب الکلی (AFLD): ناشی از مصرف زیاد الکل.
• کبد چرب غیرالکلی (NAFLD): شایع‌ترین نوع کبد چرب که ارتباطی با مصرف الکل ندارد و بیشتر به علت چاقی، دیابت، کلسترول بالا و سبک زندگی ناسالم ایجاد می‌شود.

اگر درمان به موقع انجام نشود، کبد چرب می‌تواند به التهاب کبد (NASH)، فیبروز، سیروز کبدی و حتی سرطان کبد منجر شود.

کبد چرب چه علائمی را ایجاد می‌کند؟

معمولا کبد چرب غیرالکلی علائمی را ایجاد نمی‌کند. در صورت وجود علائم ممکن است موارد زیر ایجاد شود:

• احساس خستگی
• درد یا ناراحتی در بالای شکم سمت راست

نشانه‌های احتمالی و اسکار پیشرفته شامل موارد زیر است:

• تورم شکم
• بزرگ شدن رگ‌های خونی در زیر سطح پوست
• طحال بزرگ
• قرمزی کف دست
• زردی پوست و چشم
• بزرگ شدن سینه در آقایان
• گیجی
• خون دماغ
• کاهش وزن
• از دست دادن اشتها

در صورت مشاهده چنین علائمی حتما به متخصص گوارش در کلینیک داخلی و جراحی گوارش بیمارستان مریم مراجعه کنید.

از دیگر علائم کبد چرب در خانم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سندرم پیش از قاعدگی
• کم خونی
• تورم پا
• خستگی و ضعف عضلانی
• ریزش مو
• حساسیت پوستی
• بدن درد
• خشکی چشم
• به هم خوردن نظم خواب
• اختلال و خونریزی در دستگاه گوارش

علت کبد چرب

این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که بدن شما بیش از اندازه چربی تولید کند یا چربی را به اندازه کافی متابولیزه نکند. 

چربی اضافی در سلول‌های کبد ذخیره شده و در آن قسمت تجمع پیدا می‌کند و در نهایت باعث ایجاد بیماری کبد چرب خواهد شد.

چنین تجمعی می‌تواند در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. به عنوان مثال مصرف الکل زیاد باعث ایجاد بیماری کبد چرب الکلی می‌شود. 

در افرادی که الکل کمی مصرف می‌کنند یا اصلا الکل مصرف نمی‌کنند علت کبد چرب به‌طور واضح مشخص نیست. یک یا چند عامل در ایجاد این بیماری نقش دارد که به شرح زیر است:

• چاقی
• قند خون بالا
• مقاومت به انسولین
• سطح بالای چربی به خصوص تری گلیسیرید در خون

از علل کمتر رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بارداری
• کاهش سریع وزن
• برخی از انواع عفونت‌ها مانند هپاتیت C
• عوارض جانبی مصرف برخی از داروها مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و…
• قرار گرفتن در معرض برخی از سموم
• گاهی برخی از ژن‌ها ممکن است خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهند.

نحوه تشخیص کبد چرب چگونه است؟

برای تشخیص این بیماری ابتدا پزشک از سابقه پزشک شما جویا می‌شود، سپس معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد و در صورت نیاز، چندین آزمایش را از شما درخواست خواهد کرد.

سوابق پزشکی

در صورتی که پزشک به این بیماری مشکوک شود، سوالاتی را در این باره از بیمار خواهد پرسید:

• سابقه خانوادگی در خصوص بیماری کبدی
• مصرف الکل و سایر عادات سبک زندگی
• هر گونه شرایط پزشکی
• سابقه مصرف هرگونه دارو
• تغییرات اخیر در سلامتی شما

معاینات فیزیکی

برای بررسی التهاب کبد پزشک ممکن است شکم شما را لمس کند یا فشار دهد. اگر کبد بزرگ شده باشد، ممکن است بتواند به راحتی آن را لمس کند.

با این حال ممکن است کبد بدون بزرگ شدن ملتهب شود. همچنین گاهی این عارضه با انجام معاینات فیزیکی قابل تشخیص نیست.

آزمایش خون

در اغلب موارد بیماری کبد با مشاهده نتیجه آزمایش خون که نشان‌دهنده افزایش آنزیم است، تشخیص داده می‌شود.

بررسی تصویربرداری‌ها

پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش تصویربرداری را برای تشخیص این عارضه به بیماران توصیه کند که این موارد به شرح زیر است:

• سونوگرفی
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• بیوپسی کبد

بیوپسی یا نمونه‌برداری بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد محسوب می‌شود. در طی بیوپسی کبد، پزشک یک سوزن را وارد کبد می‌کند و یک تکه کوچک از بافت را برای معاینه بر می‌دارد. 

جهت کاهش درد، بی حسی به بیمار زده می‌شود. این روش تشخیصی می‌تواند به تشخیص بیماری کبد چرب و همچنین زخم کبد کمک کند.

کبد چرب چه درمانی دارد؟

در حال حاضر هیچ درمانی برای کبد چرب وجود ندارد، به تحقیقات بیشتری برای درمان نیاز است. در اغلب موارد تغییر شیوه زندگی می‌تواند به تسکین این بیماری کمک کند. 

به عنوان مثال ممکن است پزشک هر یک از این موارد را به بیمار توصیه کند:

• از مصرف الکل خودداری کنید.
• اقداماتی جهت کاهش وزن در نظر داشته باشید.
• تغییراتی در رژیم غذایی خود داشته باشید.

در صورت بروز عوارض، پزشک ممکن است راهکارهای درمانی بیشتری برای بیمار در نظر داشته باشد. در موارد شدید پزشک هر یک از این راهکارها را برای بیمار در نظر خواهد گرفت:

• تغییر سبک زندگی
• دارو
• عمل جراحی

نوع شدید بیماری می‌تواند باعث نارسایی کبد شود. در صورت بروز نارسایی کبد، ممکن است بیمار به پیوند کبد نیاز داشته باشد.

درمان خانگی کبد چرب

تغییر سبک زندگی، اولین خط درمان بیماری است. بسته به اینکه چه شرایطی دارید، هر یک از این موارد می‌تواند در ایجا تسکین موثر باشد:

• کاهش وزن
• کاهش مصرف الکل
• حداقل چربی اشباع و ترانس در رژیم غذایی
• حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه

برخی از شواهد نشان می‌دهد که مکمل‌های ویتامین E ممکن است به جلوگیری یا درمان آسیب کبدی ناشی از بیماری کبد چرب کمک کند، با این حال به تحقیقات بیشتری نیاز است. در خصوص مصرف هرگونه ویتامین حتما با پزشک مشورت داشته باشید.

درمان کبد چرب در زنان

تحقیقات نشان داده است که زنان، به‌ خصوص پس از یائسگی، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب غیرالکلی هستند. تغییرات هورمونی، افزایش وزن و سبک زندگی کم‌ تحرک از دلایل اصلی در زنان هستند.

درمان کبد چرب در زنان مشابه مردان است؛ اما توجه به هورمون‌ها، وضعیت تیروئید و تخمدان پلی‌ کیستیک اهمیت ویژه دارد.

درمان کبد چرب در مردان

در مردان، مصرف الکل، رژیم غذایی ناسالم و چاقی شکمی از موارد مهم عوامل کبد چرب شناخته می‌شوند. درمان شامل تغییر سبک زندگی، ورزش و در صورت نیاز دارو است.

مدت زمان درمان کبد چرب

بسته به شدت بیماری و پایبندی بیمار به تغییر سبک زندگی، درمان می‌تواند بین ۳ ماه تا ۱ سال طول بکشد. کاهش وزن تدریجی و اصلاح رژیم غذایی معمولا طی ۶ ماه می‌تواند اثرات قابل‌توجهی بر بهبود کبد داشته باشد.

برای کبد چرب چی بخوریم

در صورت ابتلا به بیماری کبد پزشک ممکن است شما را تشویق کند تا رژیم غذایی خود را برای کمک به درمان این بیماری و کاهش عوارض تغییر دهید.

• از رژیم غذایی گیاهی مانند میوه، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل مصرف کنید.
• مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند شیرینی، برنج سفید، نان سفید و سایر محصولات تصفیه شده را محدود کنید.
• چربی‌های اشباع شده که در گوشت قرمز و بسیاری از محصولات حیوانی دیگر وجود دارد را محدود کنید.
• از چربی‌های ترانس که در بسیاری از غذاهای فراوری شده وجود دارد، خودداری کنید.
• از مصرف الکل خودداری شود.
• ممکن است پزشک در صورت اضافه وزن توصیه کند که مواد غذایی کم کالری مصرف کنید.

آشنایی با انواع کبد چرب

دو نوع اصلی بیماری کبد چرب با عنوان غیر الکلی و الکلی وجود دارد. بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) شامل کبد چرب غیرالکلی ساده، استئاتوهپاتیت الکلی (ASH) است.

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)

در این نوع، چربی در افرادی که الکل زیادی مصرف نمی‌کنند، ایجاد می‌شود. اگر چربی زیادی در کبد دارید و سابقه مصرف الکل ندارید، ممکن است پزشک این نوع کبد چرب را در شما تشخیص دهد.

اگر موارد دیگری مانند التهاب یا عوارض دیگری همراه با تجمع چربی وجود نداشته باشد، این بیماری به عنوان کبد چرب غیرالکلی ساده شناخته خواهد شد.

استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH)

استئاتوهپاتیت غیر الکلی نوعی NAFLD است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که تجمع چربی در کبد همراه با التهاب باشد.

اگر چربی اضافه در کبد وجود داشته باشد، کبد دچار التهاب می‌شود و زمانی که سابقه مصرف الکل زیاد ندارید، ممکن است پزشک شما را به عنوان NASH تشخیص دهد.

در صورتی که این نوع بیماری درمان نشود، باعث ایجاد زخم در کبد خواهد شد. در موارد شدید، می‌تواند به بیماری سیروز و نارسایی کبد منجر شود.

کبد چرب حاد بارداری (AFLP)

کبد چرب حاد بارداری یک عارضه نادر و در عین حال جدی در بارداری است. علت دقیق ایجاد این نوع از کبد چرب مشخص نیست. 

معمولا کبد چرب حاد بارداری (AFLP) در سه ماه سوم بارداری رخ می‌دهد. در صورتی که درمان صورت نگیرد، خطرات جدی از جمله مشکلاتی برای سلامتی مادر و جنین در حال رشد ایجاد خواهد شد.

اگر این عارضه در بارداری تشخیص داده شود، پزشک زایمان را در اسرع وقت برای مادر انجام می‌دهد. ممکن است مادر تا چند روز پس از زایمان در بیمارستان نیاز به مراقبت داشته باشد.

مشکل کبدی معمولا چند هفته پس از زایمان بهبود پیدا می‌کند.

بیماری کبدی چرب الکلی (ALFD)

مصرف زیاد الکل منجر به آسیب کبد می‌شود. زمانی که کبد دچار آسیب‌دیدگی شود، نمی‌تواند چربی را به درستی تجزیه کند. چنین شرایطی باعث تجمع چربی شده و به عنوان کبد چرب الکلی شناخته می‌شود.

اگر موارد دیگری مانند التهاب یا عوارض دیگری همراه با تجمع چربی وجود نداشته باشد، این بیماری به عنوان کبد چرب الکلی ساده شناخته می‌شود.

استئاتوهپاتیت (ASH)

استئاتوهپاتیت الکلی نوعی AFLD است. زمانی این بیماری رخ می‌دهد که تجمع چربی در کبد همراه با التهاب باشد. در صورت عدم درمان، منجر به زخم در کبد خواهد شد.

به اسکار شدید کبد، سیروز نیز گفته می‌شود و منجر به نارسایی کبد خواهد شد. برای درمان کبد چرب الکلی خودداری از مصرف الکل بسیار مهم است.

عوامل خطر در ایجاد کبد چرب

نوشیدن مقدار زیاد الکل شما را در معرض افزایش خطر ابتلا به کبد چرب قرار می‌دهد. همچنین موارد دیگری نیز وجود دارد که شما را در معرض خطر قرار می‌دهد:

• چاقی یا افزایش وزن
• مقاومت به انسولین
• دیابت نوع ۲
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• بارداری
• سابقه برخی از عفونت‌ها از جمله هپاتیت C
• مصرف داروهای خاص مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و والپروئیک اسید
• سطح بالای کلسترول
• سطح بالای تری گلیسیرید
• سطح بالای قند خون
• سندرم متابولیک
• سابقه خانوادگی

نکاتی برای جلوگیری از کبد چرب

برای جلوگیری از کبد چرب و عوارض احتمالی باید به این نکات توجه داشته باشید:

• از مصرف الکل خودداری کنید.
• وزن متعادلی داشته باشید.
• از رژیم غذایی غنی از مواد مغذی استفاده کنید که چربی‌های اشباع شده، چربی‌های ترانس و کربوهیدرات‌های تصفیه شده کمی داشته باشد.
• جهت کنترل قند خون، تری گلیسیرید و سطح کلسترول اقدامات لازم را انجام دهید.
• در صورت ابتلا به دیابت، به برنامه درمانی خود حتما عمل کنید.
• در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.

انجام این نکات به پیشگیری از این بیماری کمک می‌کند.

خطرات کبد چرب چیست؟

عارضه اصلی نوع NAFLD و NASH، سیروز است. سیروز در واکنش به آسیب کبدی مانند التهاب ایجاد می‌شود. مواقعی که کبد در تلاش است تا التهاب را کاهش دهد، اسکارهایی ایجاد می‌شود.

با ادامه التهاب، بافت‌های اسکار بیشتری در کبد قرار می‌گیرد. در صورتی که این روند متوقف نشود، سیروز منجر به چنین مشکلاتی خواهد شد:

• تجمع مایع در شکم
• گیجی، خواب‌آلودگی و آنسفالوپاتی کبدی
• سرطان کبد
• تورم وریدهای مری که می‌تواند پاره شود و خونریزی کند.
• نارسایی کبد در مرحله پایانی به این معنی است که کبد دچار افتادگی شده است.

تاثیر کبد چرب بر ریزش مو

کبد نقش مهمی در متابولیسم هورمون‌ها و ویتامین‌ها دارد. در صورت اختلال عملکرد کبد (مثل کبد چرب پیشرفته)، کمبود آهن، ویتامین D و ویتامین‌های گروه B رخ می‌دهد که می‌تواند به ریزش مو منجر شود. بنابراین بله، کبد چرب می‌تواند غیرمستقیم باعث ریزش مو شود.

خارش سر و کبد چرب

خارش سر یا بدن معمولا نشانه مستقیم کبد چرب نیست. اما در مراحل پیشرفته‌تر بیماری‌های کبدی، تجمع مواد سمی در خون می‌تواند باعث خارش پوست شود. اگر کسی همزمان کبد چرب و خارش پوست یا سر دارد، باید بررسی دقیق‌تر پزشکی انجام دهد.

آیا کبد چرب باعث لاغری می‌شود؟

کبد چرب معمولا با چاقی و اضافه‌ وزن همراه است؛ اما در برخی افراد ممکن است برعکس باعث کاهش وزن ناخواسته شود. این حالت معمولا در مراحل پیشرفته بیماری (NASH یا سیروز) دیده می‌شود؛ زیرا کبد توانایی پردازش مواد غذایی را از دست می‌دهد.

بنابراین اگر کسی بدون دلیل مشخصی دچار لاغری ناگهانی شود، باید بررسی‌های کبدی انجام دهد.

غذاهای مضر برای کبد چرب

• غذاهای سرخ‌ کردنی و فست‌ فود
• نوشابه‌ها و قندهای مصنوعی
• گوشت‌های فرآوری‌ شده
• کره و چربی‌های اشباع

برنامه غذایی برای کبد چرب گرید ۲ و ۳

کبد چرب گرید ۲ و ۳ نیازمند رژیم غذایی دقیق و محدود کننده‌تر است. اصول مهم رژیم:

• مصرف زیاد سبزیجات پخته و خام (اسفناج، بروکلی، کلم بروکلی)
• میوه‌های کم‌ قند (سیب، پرتقال، کیوی، توت‌ها)
• جایگزین کردن برنج قهوه‌ای و غلات کامل به‌ جای برنج سفید
• پروتئین کم‌ چرب (مرغ بدون پوست، ماهی، سفیده تخم‌مرغ)
• مصرف روغن‌های سالم (روغن زیتون، کنجد)
• پرهیز از: سرخ‌کردنی‌ها، فست‌ فود، نوشابه، شیرینی و گوشت‌های فرآوری‌شده

برنامه هفتگی رژیم غذایی برای کبد چرب

• صبحانه: نان سبوس‌دار + پنیر کم‌چرب + گردو + یک عدد میوه
• میان‌ وعده: چای سبز یا دمنوش کاسنی + چند بادام
• ناهار: برنج قهوه‌ای + مرغ یا ماهی کبابی + سالاد سبزیجات
• میان‌ وعده عصر: میوه تازه (سیب یا کیوی) + خاکشیر با آب ولرم
• شام: سوپ سبزیجات + نان سبوس‌دار + سالاد
• قبل خواب: یک لیوان شیر کم‌چرب یا دمنوش گیاهی مثل بابونه

بهترین نان برای کبد چرب

نان‌های سبوس‌دار بهترین گزینه هستند چون فیبر بالایی دارند و باعث کنترل قند خون می‌شوند.

• نان سنگک سبوس‌دار
• نان جو
• نان سبوس گندم کامل
• پرهیز از نان سفید (مثل لواش، بربری بدون سبوس) توصیه می‌شود.

خاکشیر برای کبد چرب

خاکشیر به دلیل خاصیت ضد التهابی و پاکسازی کبد شناخته می‌شود. مصرف روزانه خاکشیر با آب ولرم (به‌ویژه صبح ناشتا) می‌تواند به بهبود عملکرد کبد کمک کند. البته این یک درمان کمکی است و جایگزین اصلاح رژیم غذایی و ورزش نمی‌شود.

خواص دلستر تلخ برای کبد چرب

دلستر تلخ به دلیل داشتن ماده‌ای به نام هومولین و فلاونوئیدها خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد و می‌تواند تا حدی به بهبود عملکرد کبد کمک کند. همچنین به کاهش چربی خون هم کمک می‌کند. با این حال مصرف زیاد آن به دلیل کالری و قند موجود، توصیه نمی‌شود.

پرسش‌های پرتکرار (FAQ)

کبد چرب چیست؟

تجمع غیرطبیعی چربی در سلول‌های کبد.

کبد چرب چه علائمی دارد؟

خستگی، درد شکم، تهوع و در مراحل پیشرفته زردی.

علت کبد چرب چیست؟

چاقی، دیابت، کلسترول بالا، الکل و کم‌تحرکی.

آیا کبد چرب درمان دارد؟

بله، با اصلاح سبک زندگی، تغذیه و ورزش قابل درمان است.

درمان کبد چرب چگونه است؟

رژیم سالم، ورزش، کاهش وزن، داروها و درمان‌های گیاهی.

مدت زمان درمان کبد چرب چقدر است؟

بین ۳ ماه تا ۱ سال بسته به شرایط.

برای درمان کبد چرب چه باید کرد؟

وزن کم کنید، ورزش کنید، غذاهای سالم بخورید و الکل را حذف کنید.

غذاهای مفید و مضر برای کبد چرب کدام‌اند؟

سبزیجات، ماهی و روغن زیتون مفیدند؛ فست‌فود و نوشابه مضر.

درمان خانگی کبد چرب چیست؟

مصرف خاکشیر، عرق کاسنی، چای سبز و گیاه خارمریم.

آیا کبد چرب باعث بزرگ شدن کبد می‌شود؟

بله، در مراحل پیشرفته.

کبد چرب چه خطراتی دارد؟

فیبروز، سیروز، نارسایی کبد و سرطان کبد.