زردی در نوزادان و انواع آن

با توجه به صحبت‌های پزشکان متخصص نوزادان و فوق تخصص اطفال در بیمارستان و زایشگاه مریم کرج:

زردی در نوزادان تقریباً در همۀ کودکان تازه متولد شده، به مقادیر کم وجود دارد. در هفتۀ اول تولد درصد قابل توجهی از نوزادان زرد به نظر می‌رسند. حدود ۴۰ درصد نوزادان سالم بعد از ۲۴ ساعتِ اولِ تولد، زردی در حد ۵ میلی‌‎گرم در دسی‌لیتر و در ۳۶ ساعت اول تولد در حد ۷ میلی‌گرم در دسی‌لیتر دارند، که به آن زردی فیزیولوژیک یا زردی طبیعی می‌گویند.

انواع زردی

حدود ۶۰ درصد نوزادان به‌طور طبیعی (فیزیولوژیک) یا بیمارگونه (پاتولوژیک) زردی دارند. زردی در نوزادان ابتدا از صورت شروع شده، سپس روی قفسه سینه و شکم و در نهایت در دست‎ها و پاها ظاهر می‌شود. زردی فیزیولوژیک از روز دوم یا سوم تولد شروع و تا روز پنجم افزایش می‌یابد. پس از آن به‌تدریج در عرض چند روز کاهش یافته و سپس از بین می‌رود.

نکته مهم: زردی ۲۴ ساعت اول تولد، پاتولوژیک یا بیمارگونه بوده و نوزاد باید توسط پزشک بررسی و تحت درمان قرار گیرد.

انواع زردی در ارتباط با تغذیه با شیر مادر

زردی ناشی از شیر مادر

حدود دو سوم نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند معمولاً زردی غیرمستقیم دارند. این نوع از زردی در نوزادان ممکن است تا هفتۀ دوم یا سوم تولد و حتی تا ۲ الی ۳ ماهگی شیرخوار نیز ادامه یابد. تقریباً نیمی از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در هفتۀ دوم زندگی یا پس از آن زرد به نظر می‌رسند. این طول کشیدن زردی که به علت تغذیه با شیر مادر است، به عنوان «زردی شیر مادر» شناخته می‌شود.

علت این نوع زردی ناشناخته است و با گذشت زمان و ادامۀ تغذیه با شیر مادر به حد طبیعی می‌رسد. سرعت کاهش زردی از نوزادی به نوزاد دیگر متفاوت است.

زردی ناشی از گرسنگی نوزاد

دریافت ناکافی شیر توسط نوزاد، حتی بدون گرسنگی مطلق، منجر به افزایش بیشتر زردی نوزادی خواهد شد. در ۵ روز اول تولد، اگر تغذیه با شیر مادر به مقدار کافی انجام شود، تفاوتی در سطح زردی نوزادان تغذیه شده با شیر مادر با نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌شوند، دیده نمی‌‎شود. زردی ناشی از گرسنگی اغلب در طول دورۀ نوزادی (۲۸ روز اول عمر) و حتی دورۀ شیرخواری نیز دیده می‌شود.

علت این نوع زردی، کاهش دفع مدفوع جنینی (مکونیوم) است که سبب افزایش جذب بیلی‌روبین (عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه‌ای مدفوع) از روده‌ها می‌شود. شیر مادر ملین بوده و موجب دفع مکونیوم و کاهش زردی در نوزادان می‌‍شود.

علائم زردی نوزادان

علائم زردی به علت و شدت آن بستگی دارد؛ اما به‌طور کلی احتمال چنین مواردی وجود دارد:

• زردی در صورت و پوست سر قابل مشاهده شده است.
• زردی در قسمت سفیدی چشم وجود دارد.
• زردی به پوست بدن نیز گسترش می‌یابد (شدت زردی متوسط).
• زردی در کف دست و پا مشاهده می‌شود (زردی شدید).
• کودک شما حالت خواب‌آلودگی غیر طبیعی دارد.
• دچار مشکلات تغذیه‌ای شده است.
• در برخی موارد، مدفوع روشن و ادرار تیره وجود دارد.

علت زردی در نوزادان

نوزادان در اغلب مواقع با زردی متولد می‌شود که در پوست و چشم کاملا قابل مشاهده است. بیلی روبین مهم‌ترین عامل زردی در نوزادان است، بخش رنگدانه‌ای طبیعی که از تجزیه گلبول‌های قرمز می‌شود.

از آنجایی که نوزادان طی چند روز ابتدایی پس از تولد تولید و تجزیه سریع‌تری گلبول‌های قرمز دارند، بیلی روبین بیشتری نسبت به بزرگسالان تولید می‌کند.

کبد وظیفه فیلتر کردن بیلی روبین را از جریان خون دارد. از آنجایی که کبد نوزاد بالغ نیست، در اغلب مواقع قادر به از بین بردن بیلی روبین نبوده و منجر به افزایش بیلی روبین خواهد شد.

به همین دلیل از هر ۱۰ نوزاد یک نفر درجاتی از زردی را تجربه می‌کنند. این عارضه در میان نوزادان نارس بیشتر مشاهده می‌شود. از سایر دلایل زردی در نوزادان می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد:

• خونریزی داخلی
• عفونت در خون نوزاد (سپسیس)
• اختلال در عملکرد کبد
• عدم سازگاری بین خون مادر و خون نوزاد
• عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
• آترزی صفراوی (وضعیتی است که مجاری صفراوی نوزاد زخمی یا مسدود شده است)
• یک ناهنجاری در گلبول‌های قرمز خون کودک و تجزیه سریع
• کمبود آنزیم

عوارض زردی در نوزادان

در صورت بروز و تشدید زردی در نوزادان، ممکن است عوارض خطرناک و غیرقابل برگشتی مانند کاهش شنوایی، فلج مغزی، کند ذهنی، اختلال در تعادل حرکتی، ناهنجاری‌های اندام و نیز بیش‌فعالی رخ دهد و اگر میزان افزایش زردی خیلی زیاد باشد آسیب مغزی رؤیت خواهد شد.

توصیه‌ها جهت کاهش زردی

آغاز هر چه سریع‌تر تغذیه از پستان مادر

تا جایی که امکان دارد تغذیه از پستان مادر هر چه زودتر یعنی در نیم تا یک ساعت اول تولد آغاز گردد. حتی در شیرخوارانی که به روش سزارین متولد می‌شوند تغذیه از پستان مادر را می‌توان در ساعت اول تولد آغاز کرد.

اطمینان از وضعیت درست شیردادن و تکرار شیردهی

باید اطمینان حاصل کرد که از بدو امر، نوزاد به‌طور صحیح در آغوش مادر قرار گرفته و پستان را درست به دهان گرفته باشد. این آموزش و حمایت باید توسط یکی از پرسنل مراقبت‌های پزشکی که در زمینۀ تغذیه با شیر مادر آموزش دیده باشد (پرستار، مشاور شیردهی، ماما یا پزشک) انجام گیرد و بر صحت اجرای آن نظارت شود.

همچنین به مادر آموزش داده شود که در روزهای اول تولد، نوزاد ممکن است هر نیم ساعت یکبار نیاز به تغذیه داشته باشد؛ عموماً در ماه اول زندگی دفعات شیر خوردن نوزاد در طی شب و روز تا ۱۴ بار یا بیشتر نیز می‌رسد. یعنی هر یک تا ۱٫۵ ساعت در روز و چندبار در شب شیر می‌خورد. بنابراین در دورۀ نوزادی، فاصله دو نوبت شیردهی نباید در روز بیش از ۱٫۵ تا ۲ ساعت و در شب بیش از ۳ ساعت باشد.

آیا زردی در نوزادان قابل پیشگیری است؟

شما تا حد زیادی می‌توانید خطر ابتلا به زردی شدید را کاهش دهید. در واقع با شیردهی مکرر به نوزاد خود می‌توانید زردی شدید را کاهش دهید.

با تغذیه مکرر حرکات منظم باعث حرکت منظم روده می‌شود و این شرایط به کودک کمک می‌کند تا بیلی روبین از بدن خارج شود. اگر کودک با شیر مادر تغذیه شود، باید طی هفته اول ۸ تا ۱۲ بار در روز به کودک خود شیر دهید.

مراقبت‌های خانگی برای زردی در نوزادان

همانطور که گفتیم شیردهی مکرر و کافی به نوزاد یکی از مهم‌ترین مراقبت‌هایی است که می‌توانید در منزل داشته باشید. علاوه بر این نور خورشید به تجزیه بیلی روبین به‌صورت غیرمستقیم کمک می‌کند.

به همین جهت بهتر است کودک نزدیک نور غیر مستقیم به مدت ۱۰ دقیقه دوبار در روز قرار دهید تا به رفع زردی خفیف کمک کند. به این نکته توجه داشته باشید نباید به هیچ وجه کودک خود را در زیر نور مستقیم خورشید قرار دهید.

آموزش علائم زودرس گرسنگی

باید به مادر آموزش داده شود که به اولین علائم گرسنگی شیرخوار از جمله حالت مکیدن به خود گرفتن، بردن دست به طرف دهان، بی‌قراری و صدا در آوردن، پاسخ دهد و شیرخوار قبل از شروع به گریه کردن به پستان گذاشته شود. گریه، علامت دیررس گرسنگی است و غالباً منجر به بد شیرخوردن می‌شود.

تشویق انحصاری توسط مادر به تغذیه نوزاد از پستان

الف) خوراندن هر چیزی غیر از شیر مادر به نوزاد علاوه بر خطرات دیگر، سبب تأخیر در استقرار تغذیه از پستان، تأخیر در تولید کافی شیر و در نتیجه افزایش خطر گرسنگی و زردی شدید می‌شود.

ب) به نوزادانی که از پستان مادر تغذیه می‌کنند، نباید هیچ مادۀ دیگری مثل آب، آب قند و یا شیر خشک به عنوان جایگزین شیر مادر داده شود.

زردی در نوزادان چقدر طول می‌کشد

اگر کودک شما زردی خفیفی داشته باشد، پزشک به شما توصیه می‌کند که تداوم در شیردهی خود داشته باشید تا کودک با خوردن شیر دفع بیشتری داشته باشد و به رفع بیلی روبین نیز کمک کند.

زردی معمولا در طی دو هفته در نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، برطرف خواهد شد. ممکن است طول درمان برای کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شود، به بیش از دو الی سه هفته زمان نیاز باشد.

درمان زردی در نوزادان

اگر به‌صورت خفیف رخ داده باشد، طی دو الی سه هفته خود به خود از بین می‌رود. برای زردی متوسط تا شدید بسته به صلاحدید پزشک ممکن است نوزاد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. روش‌های درمانی که برای این دسته از نوزادان در نظر گرفته می‌شود به شرح زیر است:

تغذیه کافی برای نوزاد

پزشک برای جلوگیری از کاهش وزن نوزاد تغذیه یا مکملی را به‌صورت مکرر در نظر می‌گیرد.

فوتوتراپی

در این روش درمانی کودک در زیر یک لامپ مخصوص قرار می‌گیرد که نوری به رنگی سبز آبی ساطع می‌کند. این نور ساختار ملکول‌های بیلی روبین را تغییر می‌دهد تا از طریق مدفوع و ادرار دفع شود. در طول این روش درمانی نوزاد تنها پوشش پوشک و محافظ چشم دارد.

ایمونوگلوبولین وریدی

زردی ممکن است به تفاوت گروه خونی مادر و نوزاد مرتبط باشد. این وضعیت باعث می‌شود که کودک آنتی بادی‌هایی از مادر داشته باشد که منجر به تجزیه سریع گلبول‌های قرمز خواهد شد.

با تزریق ایمونوگلوبین که نوعی پروتئین خون است، سطح آنتی بادی را در بدن کاهش می‌دهد و در نهایت منجر به کاهش زردی می‌شود.

همچنین احتمال نیاز به تعویض خون نیز کمتر می‌شود، اگر چه همه این موارد احتمالی است و هیچ نتیجه قطعی را نمی‌توان پیش‌بینی کرد.

تبادل خون در مواقع نادر

زمانی که زردی شدید باشد و با هیچ روش درمانی بهبود پیدا نکند، در نهایت نوزاد به این روش تحت درمان خواهد گرفت.

سریع‌ترین راه درمان زردی نوزادان

این عارضه در کودکان بسیار شایع است؛ بنابراین نباید نگران باشید. معمولا روش‌های درمانی آسان و بی‌خطر برای نوزادان در نظر گرفته می‌شود.

بیماران با نور مخصوص آبی تحت درمان قرار می‌گیرند که به عنوان فتوتراپی در نظر گرفته می‌شود. یک روش سریع و اورژانسی که وجود دارد، تبادل خون است.

این روش درمانی زمان انجام می‌گیرد که سطح بسیار بالای بیلی روبین با فتوتراپی درمان نشده باشد. طی این پروسه درمانی خون نوزاد را با خون اهدا کننده جایگزین می‌کنند تا میزان بیلی روبین در بدن نوزاد کاهش یابد.

زردی تا چند روزگی خطرناک است؟

به طور کلی زردی در نوزادانی که همراه با مشکلات و بیماری متولد نشده‌اند خطری ندارد. اگر زردی شدید است و حتی پس از ویزیت پزشک، زردی افزایش می‌یابد، همچنین همراه با علائم دیگری و بیش از دو هفته ادامه دارد باید با پزشک درمیان بگذارید.

زردی بالا در نوزادان

در بیشتر مواقع زردی نوزادان مضر نیست. حتی به طوری است که اکثر نوزادان مبتلا به زردی نیز بدون نیاز به درمان طی یک الی دو هفته بهبود پیدا می‌کنند. در صورتی که سطح بیلی روبین بسیار بالا باشد و برای درمان اقدامی نکرده باشید، امکان آسیب به مغز وجود دارد.

زردی در نوزادان نارس

حدود نیمی از نوزادان ترم و ۸۰ درصد از نوزادان نارس در هفته اول پس از تولد خود دچار زردی می‌شوند. زردی یکی از عوامل شایع جهت بستری شدن نوزادان در بیمارستان است. همه نوزادان که زردی دارند نیز نیازی به بستری شدن در بیمارستان برای درمان ندارند.

زردی تا چه اندازه شایع است؟

طبق شواهدی که وجود دارد از هر ۱۰ نوزاد، ۶ نفر دچار درجات مختلفی از زردی هستند. این عارضه در میان نوزادان نارس بیشتر مشاهده می‌شود.

زردی در نوزادان در چه سنی شایع است؟

معمولا علائم زردی در نوزادان ۲ روز پس از تولد ایجاد می‌شود و تا زمانی که نوزاد حدود دو هفته است بدون هیچ درمانی بهبود پیدا می‌کند. طی ۷۲ ساعت پس از تولد معاینات انجام می‌گیرد تا هرگونه علائم را شناسایی کرده و در صورت نیاز برای درمان اقدام کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که کودک شما هر یک از این موارد را داشت برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید:

• سطح بالای بیلی روبین قبل از ترخیص از بیمارستان
• تولد زودرس کودک (بیش از دو هفته)
• ایجاد زردی در ۲۴ ساعت اول پس از تولد