مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی و سزارین

دورۀ نفاس یا دورۀ بعد از زایمان به ۶ تا ۸ هفتۀ ابتدایی بعد از زایمان گفته می‌شود که نیاز به مراقبت‌های بعد از زایمان دارد. در این دوره تمام تغییرات فیزیولوژیک و سایکولوژیک حاملگی به زمان قبل حاملگی برمی‌گردد. گاهی دورۀ بعد از زایمان را اصطلاحا «تری مستر چهارم» نیز می‌نامند.

دو هفتۀ اول بعد از زایمان، رحم تقریبا در حد سمفیز پوبیس (استخوان شرمگاهی) لمس می‌شود و بعد در طی ۶ هفته دورۀ نفاس کاملا به سایز نرمال قبلی خود باز می‌گردد. نکاتی که باید برای مراقبت‌های بعد از زایمان بدانید برای شما آورده‌ایم.

ترشحات بعد از زایمان

ترشحات بعد از زایمان چه خونی و چه غیرخونی در این دوره نرمال محسوب می‌شود، ولی خونریزی شدید یا ادامه‌‍‌دار در دورۀ بعد از زایمان حتما احتیاج به بررسی از نظر احتمال باقی ماندن بقایای جفتی دارد.

سونوگرافی بهترین روش برای بررسی خونریزی غیرطبیعی بعد از زایمان است؛ چون می‌تواند بین لخته و بقایای جفتی تفاوت قائل شود. مادر بعد از زایمان، در موارد بقایای کم حاملگی می‌تواند از درمان با متیل ارگونوین یا میزوپزستول بهره‌مند شود.

شایع‌ترین شکایات بیماران ۶ تا ۸ هفتۀ اول بعد از زایمان شامل درد ناحیۀ بین واژن و مقعد (ناحیۀ پرینه)، مشکل در شیردهی و بی‌اختیاری در دفع مدفوع و ادرار است.

فعالیت بدنی

بلافاصله بعد از زایمان طبیعی بیماران می‌توانند فعالیت‌های عادی و روزمره مثل راه رفتن و استفاده از پله را انجام دهند و هیچ محدودیتی برای فعالیت‌های ورزشی نیز ندارند؛ اما به عنوان مراقبت‌های بعد از زایمان در سزارین توصیه می‌شود که بیمار تا حدود ۶ هفته بعد زایمان، از برداشتن بار بیشتر از ۵ تا ۷ کیلوگرم خودداری کند.

بعد از زایمان مادر باید مراقب بخیه‌ها باشد و به پاکیزگی خود توجه کند تا ناحیۀ برش خورده عفونت نکند. بهتر است مادر بعد از زایمان تمرینات ورزشی را که متخصص زنان کرج در بیمارستان مریم دستور داده است را انجام دهد.

فعالیت جنسی

فعالیت جنسی می‌تواند بعد از بهبودی کامل محل برش جراحی در منطقۀ عضلانی بین واژن و مقعد (اپیزیوتومی) و تمام شدن خونریزی صورت گیرد. درد هنگام رابطۀ جنسی بعد از زایمان، چه زایمان طبیعی و چه سزارین شایع بوده که به دلیل کاهش سطح استروژن است.

تخمک‌گذاری

متوسط برگشت تخمک‌گذاری طبیعی در زنان غیر شیرده بین ۷۰ تا ۷۵ روز است و سیکل پریودی در ۷۰% موارد تا ۱۲ هفته بعد از زایمان شروع می‌شود. در زنانی که نوزاد را با شیر خود تغذیه می‌کنند، طول زمان عدم تخمک‌گذاری با دفعات شیردهی، طول هر بار شیردهی و میزان مکمل دریافتی رابطه مستقیم دارد.

احتمال تخمک‌گذاری در شش ماه اول بعد از زایمان در این بانوان یک تا پنج درصد است. دلیل مهار تخمک‌گذاری بالا رفتن سطح پرولاکتین (Prolactin) و کاهش سطح استروژن است که باید به عنوان مراقبت‌های بعد از زایمان این موارد را در نظر داشته باشید.

تب بعد از زایمان

درجه حرارت ۳۸ درجۀ سانتی‌گراد یا بیشتر که در دو نوبت جداگانه اندازه‌گیری شده و بعد از ۲۴ ساعت اول بعد از زایمان رخ دهد «تب بعد از زایمان» محسوب می‌شود. علل تب شامل عفونت رحم (آندومتریت)، عفونت ادراری، عفونت زخم بخیه، عفونت ریه، التهاب در قلب (ترومبوفلبیت) و التهاب پستان (ماستیت) است.

شایع‌ترین علت عفونت در یک بیماری تب‌دار در دورۀ بعد از زایمان عفونت رحم یا آندومتریت است که علائم آن شامل تب و لرز، درد زیر شکم و ترشحات واژینال غیرطبیعی یا بَدبو است.

درمان شامل ترکیبی از کلیندامایسین و جنتامایسین است تا هم میکروب‌های هوازی و هم غیرهوازی پوشش داده شود. زنانی که شیر می‌دهند روزانه به ۵۰۰ کالری اضافی و نیز مکمل کلسیم و روی نیاز دارند که باید به عنوان مراقبت‌های بعد از زایمان در نظر داشته باشید.

فاصلۀ ایده‌آل بین دو بارداری

WHO یا سازمان بهداشت جهانی طول مدت حداقل ۲ سال را از زمان تولد یک نوزاد زنده به‌عنوان زمان ایده‌آل مطرح می‌کند. حاملگی زودتر از این مدت افزایش عوارض پره ناتال از جمله زایمان زودرس و وزن کم موقع تولد را در پی دارد که باید به عنوان یکی از مراقبت‌های بعد از زایمان در نظر داشته باشید.

افسردگی بعد از زایمان

ریسک افسردگی بعد از زایمان ۱۰ تا ۱۵ درصد است. علائم آن مشابه سایر انواع افسردگی‌هاست. معمولا این علائم در هفتۀ اول بعد از زایمان شروع شده و گاه خود‌به‌خود از بین می‌روند. در صورت نیاز به درمان، از روان درمانی به اضافه داروهای گروه SSRI مثل فلوکستین، پاروکستین و سرترالین استفاده می‌شود که این داروها کمترین عوارض را در زمان شیردهی دارند.

ماستیت

یک عفونت لوکالیزه در پستان که در یک تا دو درصد زنان شیرده اتفاق می‌افتد. این مشکل در هر زمانی از شیردهی ممکن است رخ دهد، اما معمولا بین هفته‌های یک تا پنج بعد از زایمان اتفاق می‌افتد. در سه تا چهار درصد موارد ماستیت به طرف آبسه پیشروی می‌کند. شایع‌ترین علت ماستیت باکتری استافیلوکوک اورئوس است.

اولین خط درمانی Cloxacilli A است. در موارد حساسیت به پنی‌سیلین، اریترومایسین انتخاب خوبی است و آبسه حتما احتیاج به درناژ و آنتی‌بیتوتیک وریدی دارد.

بیشتر بخوانید: علت تب بعد از زایمان

بعد از زایمان طبیعی چی بخوریم

پس از زایمان هر وعده غذایی نیمی از بشقاب را با میوه و سبزیجات پر کنید. نیمی دیگر باید شامل نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای یا جو دو سر باشد. مصرف غذاهای فراوری شده و نوشیدنی‌های حاوی نمک، قند اضافی و چربی اشباع شده را محدود کنید.

به‌طور کلی مصرف این موارد بعد از زایمان به عنوان مراقبت‌های پس از زایمان توصیه می‌شود:

پروتئین

مصرف غذاهایی مانند لوبیا، گوشت بدون چربی، غذاهای دریایی، تخم مرغ و سویا سرشار از پروتئین هستند که به بهبودی پس از زایمان کمک می‌کند.

کلسیم

هر روز به ۱۰۰۰ میلی گرم، یعنی حدود ۳ وعده لبنیات کم چرب نیاز دارید.

آهن

این ماده مغذی به بدن این امکان را می‌دهد تا سلول‌های خونی جدید ساخته شود، به خصوص اگر خون زیادی در حین زایمان از دست داده باشید. گوشت قرمز و مرغ سرشار از آهن هستند.

خوراکی‌های ممنوعه بعد از زایمان

برای مراقبت‌های پس از زایمان علاوه بر تغذیه مفید، باید به موارد ممنوعه نیز توجه داشته باشید که این موارد به شرح زیر است:

الکل

از آنجایی که شما شیر می‌دهید، مصرف الکل می‌تواند روی کودک تاثیر بگذارد، همچنین برای حفظ سلامتی خود باید از مصرف آن پرهیز کنید.

کافئین

اگر به مقدار زیادی قهوه یا نوشابه میل کنید، می‌تواند روی خلق و خوی کودک شما تاثیر بگذارد.

مصرف برخی از ماهی‌ها

برخی از ماهی‌ها از جمله اره ماهی، کوسه و… سرشار از جیوه است که برای کودک مضر است.

ماهی تن نیز ممکن است مقداری جیوه داشته باشد به همین دلیل توصیه می‌شود که در طی مراقبت‌های بعد از زایمان از این ماهی زیاد مصرف نکنید.

طرز نشستن بعد از زایمان طبیعی

اگر بعد از زایمان هنگام نشستن درد دارید می‌توانید روی یک بالش حلقه‌ای بنشینید. باید از نشستن روی لبه تخت یا صندلی که تکیه ندارد، خودداری کنید. همچنین باید پشت خود را صاف نگه دارید.

کارهای ممنوعه بعد از زایمان

نباید فعالیت‌هایی مانند دراز و نشست یا خم کردن شکم خود را انجام دهید، این فعالیت‌ها به جای زخم فشار می‌آورد.

همچنین تا شش هفته از بلند کردن هر وسیله‌ای سنیگن‌تر از کودک خودداری کنید. هر چیزی که را که می‌خواهید بلند کنید، باید شکم خود را سفت و پشت خود را صاف نگه دارید.

مورد دیگر مرتبط با مصرف سیگار است، مصرف سیگار علاوه بر اینکه سلامتی شما را به خطر می‌اندازد، دودی که به نوزاد می‌رسد نیز یکی از عوامل خطرساز در ایجاد سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) است. همچنین امکان ایجاد آسم یا سایر مشکلات تنفسی در نوزادان وجود دارد.