متاسفانه ناباروری در خانم ها یکی از مشکلات شایعی است که در موارد زیادی مشاهده می‌شود. زمانی می‌گوییم فردی دچار ناباروری شده است که به مدت ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده داشته باشد و موفق به بارداری نشده است.
درمان‌های مختلفی انجام می‌شود؛ مانند مشکلات هورمونی، جراحی جهت رفع مشکلات فیزیکی و لقاح آزمایشگاهی (IVF) که درمان ناباروری کمک می‌کند.
مسئله جمعیت در برنامه‌ریزی آینده کشورها به‌عنوان امری بنیادین تلقی می‌شود و براساس اطلاعات سرشماری سال ۱۳۹۰ میزان باروری در کل کشور ۱/۲ فرزند به ازای هر زن است و بر اساس روند فعلی باروری، رشد جمعیت در سال‌های ۱۴۱۵-۱۴۲۰ به حدود صفر خواهد رسید.
با توجه به اینکه شیوع ناباروری ۱۵-۱۰% است، این موضوع عامل نگرانی تمام جوامع پیشرفته و در حال توسعه تلقی می‌شود. ناباروری به‌صورت عدم باروری پس از یک سال رابطه جنسی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری تعریف می‌شود.
منظور از ناباروری در خانم ها چیست؟
ناباروری بیماری است که توانایی باردار شدن و به دنیا آوردن فرزند را مختل می‌کند و احتمال بارداری را کاهش می‌دهد.
به‌طور کلی دلایل ناباروری به چند دسته تقسیم می‌شود، یک سوم آن مرتبط به آقایان و یک سوم مرتبط با خانم‌ها و یک سوم دیگر ترکیبی از این موارد بوده و گاهی ناشناخته است.
بیشتر بخوانید: علت ناباروری در آقایان
ما در این مقاله قصد داریم در خصوص عللی که منجر به ناباروری در خانم ها می‌شود، اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم.
ناباروری در خانم ها چه علائمی دارد؟
از علائم اصلی ناباروری، ناتوانی در بارداری است. از دیگر موارد می‌توان به سیکل قاعدگی طولانی (۳۵ روز یا بیشتر)، خیلی کوتاه (کمتر از ۲۱ روز)، نامنظم یا عدم قاعدگی اشاره کرد.
در واقع به این معنی است که شما تخمک گذاری نمی‌کنید. ممکن است هیچ علائم مشخص یا نشانه‌های دیگری در شما وجود نداشته باشد.
علائم اولیه ناباروری
مهم‌ترین علائمی که می‌توانید از ناباروری متوجه شوید، عدم بارداری پس از تلاش برای بارداری است. معمولا علائم واضح دیگری وجود ندارد. ممکن است برخی از خانم‌های مبتلا به ناباروری دوره‌های منظم قاعدگی نداشته باشند یا اصلا پریود نشوند.
چه زمانی می‌گوییم خانمی نابارور است؟
ناباروری به‌معنای عدم توانایی در بارداری پس از یکسال تلاش است، همچنین خانم‌هایی که باردار می‌شوند، اما قادر به نگهداری از جنین در رحم خود نیستند، ممکن است دچار ناباروری باشند.
بارداری باید طی مراحل و فرایندی درست انجام گیرد تا بتوان بارداری موفق و بدون مشکلی را تجربه کرد:
- در واقع باید بدن خانم تخمک را از تخمدان‌های خود آزاد کند (تخمک‌گذاری).
- تخمک آزاد شده باید از طریق لوله فالوپ به سمت رحم وارد شود.
- اسپرم مرد، طی مسیر به تخمک بپیوندد و تخمک را بارور کند.
- تخمک بارور شده به قسمت داخلی رحم بچسبد (لانه گزینی).
در صورتی که در هریک از مراحل ذکر شده خللی وارد شود، ناباروری رخ می‌دهد.
آیا ناباروری در خانم ها شایع است؟
ناباروری بیماری بسیار شایعی است که حداقل ده درصد خانم‌ها را درگیر می‌کند. نکته مهم این است احتمال ناباروری با افزایش سن، بیشتر می‌شود.
آیا مشکل ناباروری همیشه از سوی خانم است؟
خیر، نمی‌توان گفت ناباروری همیشه از سوی خانم‌هاست، در واقع هم مرد و هم زن می‌تواند علت نازایی و ناباروری باشند. تحقیقات انجام شده در این خصوص نشان می‌دهد، حدود یک سوم از ناباروری‌ها از سوی آقایان بوده است.
علاوه بر این، در مواردی یک فرد به‌تنهایی عامل اصلی چنین مشکلی نبوده است، در واقع هم آقا و هم خانم هردو منجر به ناباروری شده‌اند، گاهی نتوانسته‌اند علت دقیق چنین مشکلی را متوجه شوند.
دلایل ناباروری در خانم ها چیست؟
دلایل زیادی وجود دارد که منجر به ناباروری در خانم ها می‌شود. با این حال تشخیص علت دقیق امری دشوار است.
در واقع برخی از افراد ناباروری غیر قابل مشخص یا چند عاملی دارند. در ادامه به برخی از موارد احتمالی اشاره خواهیم کرد:
مشکلات رحمی
این موارد می‌تواند شامل پولیپ، فیبروم، سپتوم یا چسبندگی داخل رحم باشد. پولیپ و فیبروم‌ها می‌توانند هر زمانی خود به خود ایجاد شوند، همچنین برخی از ناهنجاری‌ها از همان ابتدای تولد وجود دارد.
چسبندگی رحم می‌تواند پس از جراحی مانند اتساع و کورتاژ ایجاد شود.
مشکلات مرتبط با لوله فالوپ
شایع‌ترین علت ناباروری مرتبط با لوله فالوپ، بیماری التهابی لگن است که معمولا به دلیل کلامیدیا و سوزاک رخ می‌دهد.
مشکلات مرتبط با تخمک گذاری
دلایل زیادی وجود دارد که خانم‌ها به‌طور منظم تخمک گذاری ندارند. در واقع عوامل زیر می‌توانند بر تخمک گذاری تاثیر بگذارند:
- عدم تعادل هورمونی
- اختلالات غذایی در گذشته
- مصرف مواد غیر مجاز
- بیماری تیروئید
- استرس شدید
- تومورهای هیپوفیز
مشکلات مرتبط با تعداد و کیفیت تخمک
خانم‌ها از همان بدو تولد با تخمک‌ها به دنیا می‌آیند و تخمک‌ها ممکن است تا قبل از یائسگی به اتمام برسند.
علاوه بر این تخمک‌ها با توجه به تعداد کروموزومی که دارند، قادر به بارور شدن نیستند یا نمی‌توانند به یک جنین سالم تبدیل شوند.
و در نهایت عفونت‌های قارچی و باکتریایی شدید، تومورهای سرطانی در رحم، تخمدان و دهانه رحم از دیگر موارد تاثیرگذار هستند.
گاهی این مسائل مرتبط کروموزومی ممکن است بر همه تخمک‌ها تاثیر بگذارد. در برخی دیگر به صورت رندوم وجود دارد که با بالا رفتن سن، بیشتر می‌شود.
شرایط پزشکی و تاثیر آن در ناباروری خانم‌ها
اینگونه به نظر می‌رسد که اختلالات تخمک گذاری از شایع‌ترین علل باروری در خانم‌هاست. منظور از تخمک گذاری آزاد شدن ماهانه تخمک است. گاهی ممکن است تخمک‌ها به هیچ وجه آزاد نشوند یا تنها در برخی از چرخه‌ها آزاد شوند.
اختلالات تخمک گذاری می‌تواند به چنین دلایلی باشد:
نارسایی زودرس تخمدان
در این حالت تخمدان‌ها قبل از ۴۰ سالگی کارایی خود را از دست می‌دهند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
تخمدان‌ها در این مواقع به‌صورت غیر طبیعی عمل می‌کنند و ممکن است تخمک گذاری صورت نگیرد.
هیپرولاکتینمی
اگر سطح پرولاکتین بالا باشد و خانم باردار یا شیرده نباشد، ممکن است بر تخمک گذاری و باروری تاثیرگذار باشد.
کیفیت پایین تخمک
تخمک‌هایی که آسیب دیده‌اند یا دچار ناهنجاری ژنتیکی می‌شوند، قادر به حفظ و ادامه بارداری نیستند. هرچه سن خانم‌ها بیشتر باشد، این خطر نیز بیشتر خواهد شد.
بیشتر بخوانید: چه ارتباطی بین سن و ناباروری وجود دارد
مشکلات تیروئید
پرکاری یا کم کاری غده تیروئید منجر به عدم تعادل هورمون می‌شود.
بیماری‌های مزمن
بیماری‌هایی از جمله ایدز و سرطان چنین مشکلی را در پی دارد.
ایجاد مشکلاتی در رحم یا لوله‌های فالوپ مانع از حرکت تخمک از تخمدان به رحم می‌شود. اگر تخمک حرکت نکند، بارداری به‌طور طبیعی دشوارتر می‌شود.
عدم حرکت تخمدان می‌تواند به چنین دلایلی باشد:
جراحی
جراحی لگن گاهی اوقات می‌تواند باعث ایجاد اسکار یا آسیب به لوله‌های فالوپ شود، جراحی دهانه رحم گاهی اوقات باعث ایجاد زخم یا کوتاه شدن دهانه رحم می‌شود.
فیبروم زیر مخاطی
تومورهای خوش‌خیم یا غیرسرطانی در دیواره عضلانی رحم ایجاد می‌شود. چنین شرایطی می‌تواند در لانه گزینی اختلال ایجاد کرده یا لوله فالوپ را مسدود کند و از بارور شدن تخمک توسط اسپرم جلوگیری کنند.
آندومتریوز
در آندومتریوز سلول‌هایی که در پوشش داخلی رحم وجود دارد، شروع به رشد در سایر بافت‌های اطراف می‌کند.
چه خانم‌هایی در معرض خطر ناباروری هستند؟
عوامل زیادی می‌تواند خطر ناباروری در خانم ها را افزایش دهد. شرایط عمومی پزشکی، ویژگی‌های ژنتیکی، سبک زندگی و سن از مواردی هستند که می‌توانند در ناباروری خانم‌ها نقش داشته باشند. به‌طور کلی عوامل خطرساز به شرح زیر است:
- سن
- جلوگیری از تخمک گذاری به دلیل مشکلات هورمونی
- چرخه قاعدگی غیر طبیعی
- چاقی
- کمبود وزن
- چاقی و اضافه وزن
- عدم چربی کافی در بدن به دلیل ورزش شدید
- آندومتریوز
- وجود مشکلاتی در لوله فالوپ، رحم یا تخمدان
- فیبروئید رحم
- کیست‌ها
- تومورها
- اختلالات خود ایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید، بیماری هاشیموتو و بیماری تیروئید
- عفونت مقاربتی (STI)
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- نارسایی اولیه تخمدان (POI)
- مصرف الکل
- سیگار کشیدن
- سندرم DES
- تجربه بارداری خارج از رحم در گذشته
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
- رژیم غذایی (کمبود آهن، اسید فولیک، روی، ویتامین B12)
- ورزش (فعالیت بیش از حد یا عدم تحرک)
- رژیم غذایی نامناسب
سن چه تاثیری بر باروری خانم‌ها دارد؟
با افزایش سن، شانس باروری خانم‌ها کاهش می‌یابد. در واقع امروزه سن یکی از اصلی‌ترین مسائل مرتبط با ناباروری در خانم‌هاست؛ چراکه، بسیاری در سن ۳۰ تا ۴۰ سال برای بارداری اقدام می‌کنند.
خانم‌های بالای ۳۵ سال بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات ناباروری به چنین دلایلی هستند:
- تعداد کلی تخم‌ها کمتر است.
- تعداد زیادی از تخمک‌ها، کروموزوم غیر طبیعی دارند.
- با افزایش سن احتمال ایجاد بیماری‌ها بیشتر است.
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله چه ارتباطی بین سن و ناباروری وجود دارد را مطالعه کنید.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص ناباروری خانم‌ها انجام می‌شود؟
ممکن است برخی از روش‌های تشخیصی به عنوان معاینات فیزیکی برای شما انجام گیرد که این موارد به شرح زیر است:
- معاینه فیزیکی کل بدن
- تست پاپ اسمیر
- معاینه لگن
- سونوگرافی لگن
از روش‌های تشخیصی دیگر می‌توان به این آزمایشات نیز اشاره کرد:
آزمایش خون
با آزمایش خون مواردی مانند تیروئید، سطح پرولاکتین، تست ذخیره تخمدان و پروژسترون مورد بررسی قرار می‌گیرد.
هیستروسالپنگوگرام اشعه ایکس (HSG)
رنگی به داخل رحم تزریق می‌شود تا نحوه حرکت رنگ را در لوله فالوپ مشاهده کنند و در صورت وجود هرگونه انسداد تشخیص داده شود.
لاپاراسکوپی
در این آزمایش یک ابزار کوچک به نام لاپاراسکوپ در شکم قرار داده می‌شود تا اندام‌ها را بررسی کنند.
سونوگرافی ترانس واژینال
بر خلاف سونوگرافی که پروب روی شکم قرار می‌گیرد، در این آزمایش با قرار دادن یک میله اولتراسوند در واژن، بررسی‌ها را انجام می‌دهند. طی این روش دید بهتری از اندام‌هایی مانند رحم و تخمدان دارند.
سونوهیستروگرام سالین (SIS)
این آزمایش برای بررسی پوشش داخلی رحم، پولیپ فیبروم یا سایر ناهنجاری‌های ساختاری به کار برده می‌شود.
سالین برای پر کردن رحم استفاده می‌شود و این امکان را فراهم می‌کند تا در طول سونوگرافی ترانس واژینال دید بهتری از رحم وجود داشته باشد.
هیستروسکوپی
در این آزمایش دستگاهی به نام هیستروسکوپ وارد واژن شده و از آن طریق وارد دهانه رحم خواهد شد.
ناباروری خانم‌ها چگونه درمان می‌شود؟
هنگامی که پزشک در مرکز ناباروری در کرج علت ناباروری را تشخیص دهد، با توجه به علت، درمان مناسبی را در نظر خواهند گرفت. به‌طور مثال اگر مشکلات ساختاری باشند با جراحی قابل درمان است.
معمولا داروهای هورمونی را می‌توان برای مسائل دیگر مانند مشکلات تخمک گذاری و تیروئید در نظر گرفت.
بسیاری از بیماران نیز به لقاح مصنوعی (تزریق اسپرم به رحم پس از تخمک گذاری) و لقاح آزمایشگاهی (لقاح تخمک با اسپرم) نیاز دارند.
آیا می‌توان از ناباروری در خانم ها جلوگیری کرد؟
در اغلب مواقع مواردی که در خانم‌ها منجر به ناباروری می‌شود، قابل پیشگیری نیست. با این حال برخی از موارد قابل پیشگیری هستند که این موارد را برای شما ذکر خواهیم کرد:
- اصلاح شیوه زندگی مانند خودداری از مصرف الکل و ترک سیگار؛
- حفظ وزن متعادل و سالم با فعالیت‌های ورزشی روزانه.
تا چه مدت خانم‌ها باید قبل از مراجعه پزشک برای باردار شدن تلاش کنند؟
اغلب پزشکان توصیه می‌کنند، حداقل یکسال باید تلاش برای بارداری انجام شود. خانم‌های ۳۵ ساله و افرادی که سنین بیشتری دارند، باید پس از ۶ ماه تلاش برای بارداری به پزشک مراجعه کنند. پس از ۳۰ سالگی شانس خانم برای بارداری هرساله کاهش می‌یابد.
همچنین برخی از مشکلات می‌تواند خطر ناباروری را در افراد افزایش دهد که در صورت بروز هریک از موارد باید هنگام مراجعه به پزشک با او درمیان بگذارید:
- قاعدگی نامنظم یا توقف قاعدگی
- قاعدگی بسیار دردناک
- آندومتریوز
- بیماری التهابی لگن
- تجربه بیش از یک مرتبه سقط جنین
به خانم‌ها توصیه می‌شود در صورت تجربه هریک از موارد، قبل از اقدام به بارداری مشکلاتشان را با متخصص زنان را در میان بگذارند، پزشک درمان و مراقبت‌هایی را به شما پیشنهاد می‌دهد تا بارداری موفق و بدون مشکلی را تجربه کنید.
سه دسته از بیماری‌های تخمدان، باعث نازایی می‌شود
نارسایی زودرس تخمدان
علائم
گُرگرفتگی و قاعدگی نامنظم و با فاصله‌های زیاد.
آزمایش
استروژن پایین، FSH ،LH بالا در حد بعد یائسگی، بررسی بیماری‌های طبی و دیگر نارسایی‌های زودرس تخمدان که معمولاً غیرقابل برگشت است.
به این نکته توجه داشته باشید که گاهی اوقات، تخمک‌گذاری خودبه‌خود اتفاق می‌افتد و باعث بروز حاملگی می‌شود.
درمان نازایی
فناوری کمک باروری و داشتن تخمک، IVF یا تخمک اهدایی، انتقال جنین، فرزندخواندگی.
کاهش ذخیرۀ تخمدان، قاعدگی تأخیر یافته یا نامنظم
علائم
با افزایش سن، کیفیت تخمدان کاهش می‌یابد و باعث کاهش موفقیت در باروری می‌شود.
تشخیص
بالا بودن FSH روز سوم و سن بالا.
درمان نازایی
چند روز پس از تحریک تخمک‌گذاری، می‌توان IUI یا IVF انجام داد.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PPOD
علائم
تخمک‌گذاری یا عدم تخمک‌گذاری در نتیجۀ نازایی، موی زائد مردانه، جوش و چاقی هم ممکن است در اثر ابتلا به این بیماری در فرد بروز کند.
تشخیص
سونوگرافی تخمدان، آزمایش هورمونی LH_FSH بالا، انسولین بالا.
درمان
کاهش وزن در افراد چاق، درمان موی زائد با لیزر، وکس یا درمان دارویی. درمان قاعدگی نامرتب، درمان دارویی نازایی تحت‌نظر پزشک، شامل داروهای حساس‌کننده به انسولین مثل متفورمین است و چنانچه به درمان جراحی با لاپاراسکوپی نیاز بود، باید به صلاحدید پزشک معالج انجام شود.
برای درمان نازایی چی بخورم؟
مواردی که می‌تواند احتمال باروری را افزایش دهد چنین مواردی است:
لوبیا و عدس
این دو مورد سرشار از فیبر و پروتئین هستند که بهبود تخمک گذاری کمک می‌کنند. علاوه بر این هر دوی این حبوبات منبع بسیاری خوبی از ساید فولیک هستند که یکی از مهم‌ترین موارد در بارداری است و به رشد جنین کمک می‌کند.
تخمه آفتابگردان
خوردن تخم آفتاب گردان یک راه ساده برای رساندن اسپرم به سطح مناسب بدون نیاز به تغییرات زیادی در رژیم غذایی است.
نوع بو داده و بدون نمک حاوی مقدار زیادی ویتامین E است که تعداد و تحرک اسپرم را افزایش می‌دهد. دانه‌های آفتابگردان حاوی مقادیر بالایی از روی، سلنیوم و اسید فولیک هستند که همه این موارد برای افزایش باروری فوق العاده عمل می‌کند.
میوه
مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان مانند میوه سرشار از ویتامین و اسید فولیک است که منجر به رشد سالم جنین پس از لقاح خواهد شد.
میوه‌هایی مانند زغال اخته، تمشک، توت فرنگی آنتی اکسیدان‌های طبیعی و ضد التهابی دارند و باعث افزایش باروری در آقایان و خانم‌ها می‌شود.
برخی از مطالعات نشان می‌دهد خانم‌هایی که در رژیم روزانه خود از میوه مصرف می‌کردند، به طور قابل توجهی شانس باروری خود را افزایش داده بودند.
آووکادو
آووکادو سرشار از پتاسیم، فولات و ویتامین K است که به بدن در جذب ویتامین، تنظیم فشار خون و بسیاری از موارد دیگر کمک می‌کند.
علاوه بر این از چربی‌های تک غیر اشباع تشکیل شده‌اند که فیبر و اسید فولیک بدن را تامین می‌کند و این موارد در مراحل ابتدایی بارداری بسیار مهم است.
ماست یونانی و انواع پنیر
غذاهای چرب برای افزایش باروری بسیار مهم هستند. ماست و پنیر یونانی حاوی کلسیم، ویتامین D و پروبیوتیک است که همه این موارد به بهبود تخمک گذاری کمک می‌کند.
ماهی سالمون
این ماهی سالمون حاوی مقدار زیادی پروتئین و امگا ۳ است که رشد جنین در طول بارداری را بهبود می‌بخشد. آقایان نیز می‌توانند از ماهی قزل آلا به دلیل سطح بالای ویتامین D و سلنیوم، میزان مایع منی را افزایش دهند.
با این حال این نکته را در نظر داشته باشید که نباید در مصرف ماهی زیاده‌روی کنید.
گردو
گردو حاو مقادیر زیادی از امگا ۳ و امگا ۶ است که به بدن این امکان را می‌دهد تا عملکرد مغز را بهبود بخشد و هورمون‌ها را نیز تنظیم کند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد آقایانی که به طور منظم گردو مصرف می‌کنند، باعث بهبود سلامت مایع منی می‌شود.
زرده تخم مرغ
اغلب مردم برای کاهش کالري، زرده تخم مرغ را از رژیم خود حذف می‌کنند، اما این قسمت از تخم مرغ حاوی ویتامین B و امگا ۳ است.
علاوه بر این زرده تخم مرغ حاوی اسید فولیک است که این امکان را به بدن می‌دهد تا گلبول قرمز خون تولید کرده و همچنین به حفظ رشد جنین پس از لقاح کمک کند.
بدون دیدگاه