تراکم استخوان یکی از مهمترین عوامل ارزیابی سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان است. به همین دلیل انجام سنجش تراکم استخوان یکی از مهمترین مواردی است که باید با استفاده از دستگاه‌ها انجام گیرد.
این تراکم به میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌ها بستگی دارد و نقش اساسی در استحکام و مقاومت استخوان‌ها در برابر شکستگی‌ها ایفا می‌کند.
با سنجش تراکم استخوان، می‌توان وضعیت سلامت استخوان‌ها را بررسی کرده و به پیشگیری از مشکلات جدی‌تر کمک کرد.
سنجش تراکم استخوان چیست؟
این سنجش (Bone Mineral Density – BMD) یک آزمایش پزشکی است که برای اندازهگیری میزان مواد معدنی، به خصوص کلسیم و فسفر در استخوان‌ها انجام می‌شود.
این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا خطر ابتلا به پوکی استخوان (Osteoporosis) را ارزیابی کرده و احتمال شکستگی‌های استخوانی را پیش بینی کنند.
اهمیت سنجش تراکم استخوان
تراکم استخوان به طور مستقیم با احتمال بروز شکستگی‌های استخوانی مرتبط است. هنگامی که تراکم استخوان کاهش می‌یابد، استخوان‌ها ضعیف‌تر و شکننده‌تر می‌شوند.
این وضعیت می‌تواند به بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان منجر شود که در آن استخوان‌ها به تدریج از نظر استحکام و مقاومت دچار ضعف خواهند شد.
از این رو، سنجش تراکم استخوان به تشخیص زودهنگام این مشکلات کمک می‌کند و این امکان را به پزشکان می‌دهد که اقدامات پیشگیرانه یا درمانی مناسب را آغاز کنند.
چرا این سنجش مهم است؟
- تشخیص زودهنگام پوکی استخوان؛ این بیماری اغلب بدون علامت پیشرفت می‌کند و وقتی فرد متوجه آن می‌شود که یک شکستگی رخ داده است.
- ارزیابی خطر شکستگی؛ کاهش تراکم استخوان، احتمال شکستگی را افزایش می‌دهد.
- بررسی تاثیر درمان؛ در افرادی که برای پوکی استخوان تحت درمان هستند، این تست به پزشکان کمک می‌کند تا اثر بخشی داروها را ارزیابی کنند.
- شناسایی علل بیماری‌های استخوانی؛ کاهش غیرعادی تراکم استخوان ممکن است نشانه‌ای از مشکلات متابولیکی یا تغذیه‌ای باشد.
چه کسانی باید تست تراکم استخوان انجام دهند؟
- خانم‌هایی که بالای ۵۰ سال و آقایانی که بالای ۶۰ سال هستند.
- افرادی که دچار شکستگی‌های مکرر استخوانی شده‌اند.
- کسانی که سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارند.
- افرادی که کمبود کلسیم و ویتامین D دارند.
- کسانی که داروهای کورتیکواستروئیدی (مانند پردنیزولون) مصرف می‌کنند.
- افرادی که مبتلا به بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، دیابت نوع ۱ یا بیماری کلیوی مزمن هستند.
عوامل موثر بر کاهش تراکم استخوان
- افزایش سن؛ با افزایش سن، بدن توانایی تولید استخوان جدید را از دست می‌دهد.
- کمبود کلسیم و ویتامین D؛ این دو ماده معدنی برای حفظ تراکم استخوان ضروری است.
- کم تحرکی و عدم فعالیت بدنی؛ ورزش‌های مقاومتی به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کنند.
- مصرف سیگار و الکل؛ این عادت‌ها موجب کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شوند.
- تغییرات هورمونی؛ کاهش سطح استروژن در خانم‌ها و تستوسترون در آقایان تاثیر منفی بر سلامت استخوان دارد.
روش‌های سنجش تراکم استخوان
برای ارزیابی تراکم استخوان، روش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از آنها ویژگی‌ها و دقت خاص خود را دارند. در اینجا به معرفی مهمترین روش‌ها می‌پردازیم:
DEXA
یکی از دقیق‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها برای سنجش تراکم استخوان، DEXA است. این روش از پرتوهای ایکس برای اندازه گیری مقدار کلسیم و مواد معدنی موجود در استخوان‌ها استفاده می‌کند.
در این آزمایش، دو نوع اشعه ایکس با شدت‌های مختلف به بدن تابانده می‌شود و از این طریق، تراکم استخوان در نقاط مختلف بدن، مانند کمر و لگن، اندازهگیری خواهد شد. DEXA به طور خاص برای تشخیص پوکی استخوان و بررسی خطر شکستگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
QCT
این روش از سی تی اسکن برای بررسی تراکم استخوان استفاده می‌کند. برخلاف DEXA که برای بررسی تراکم استخوان‌های بزرگ مانند کمر و لگن مناسب است، QCT می‌تواند تراکم استخوان‌های کوچک‌تر را نیز بررسی کند. این روش معمولا برای ارزیابی دقیق‌تر تراکم استخوان در بیماران خاص یا در شرایط خاص استفاده می‌شود.
U/S
از امواج صوتی برای بررسی تراکم استخوان استفاده می‌کند. این روش بیشتر برای ارزیابی تراکم استخوان در مفاصل کوچک‌تر مانند مچ دست یا پاشنه پا به کار می‌رود. این تست معمولا به عنوان یک گزینه ارزان‌تر و غیرتهاجمی برای بررسی اولیه استفاده می‌شود.
SXA
مشابه روش DEXA است؛ اما از یک نوع اشعه ایکس استفاده می‌کند. این روش معمولا برای بررسی تراکم استخوان در قسمت‌های خاصی از بدن مانند دست یا مچ پا به کار می‌رود.
آشنایی با ویژگی دستگاه سنجش تراکم استخوان در بیمارستان مریم
در این مرکز درمانی از بهترین و به روزترین دستگاه برای انجام این تست استفاده می‌کنند که از مهمترین ویژگی آن، چنین موادی است:
هول بادی
هول بادی (Whole Body) در سنجش تراکم استخوان به حالتی گفته می‌شود که در آن تراکم استخوان کل بدن اندازهگیری می‌شود. این روش برای ارزیابی کلی سلامت استخوان‌ها، ترکیب چربی و عضله و بررسی مشکلات متابولیکی کاربرد دارد.
نمای نیم رخ
نمای نیم رخ (Lateral View) در سنجش تراکم استخوان به تصویربرداری از استخوان‌ها از پهلو گفته می‌شود. این روش معمولا برای ارزیابی دقیق‌تر ستون فقرات به خصوص در بیماران مبتلا به پوکی استخوان استفاده می‌شود تا تغییرات در ساختار مهره‌ها و شکستگی‌های احتمالی بهتر دیده شوند.
نمودار برای کودکان زیر ده سال
تراکم استخوان در کودکان نسبت به میانگین طبیعی سن و جنسیت آنها مقایسه می‌کنند. این نمودارها کمک می‌کند تا پزشکان ارزیابی کنند که آیا تراکم استخوان کودک در محدوده سالم قرار دارد یا خیر؛ زیرا تراکم استخوان در این سنین همچنان در حال رشد است.
این ارزیابی معمولا برای شناسایی مشکلات احتمالی در رشد استخوان‌ها یا بیماری‌هایی مانند کمبود کلسیم یا اختلالات متابولیکی انجام می‌شود.
تصویر سه بعدی از لگن برای تعویض مفصل
در آن تراکم استخوان‌های ناحیه لگن به ویژه در نواحی اطراف مفصل ران بررسی می‌شود. این تصویر معمولا برای افرادی که نیاز به جراحی تعویض مفصل لگن دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این نوع تصویربرداری، هدف ارزیابی وضعیت استخوان‌های اطراف مفصل است تا پزشک بتواند تصمیم‌‌گیری دقیقی در خصوص میزان آسیب به استخوان‌ها و مناسب بودن جراحی بگیرد.
پیش بینی ریسک شکستگی استخوان
پیش بینی ریسک شکستگی استخوان بر اساس استاندارد WHO انجام می‌گیرد. به این صورت است که به شما نشان داده می‌شود که تا ده سال آینده ریسک شکستگی دارید یا خیر.
از دیگر ویژگی‌های دستگاهی که برای سنجش کمک گرفته می‌شود به شرح زیر است:
- دارای تایید FDA آمریکا
- سرعت بالای اسکن به مدت ۱۰ تا ۳۰ ثانیه
- سیستم سنجش تراکم استخوان با تکنولوژی DXA
- و….
هزینه آزمایش تراکم استخوان
هزینه این آزمایش بسته به عوامل مختلفی تعیین می‌شود که این موارد به شرح زیر است:
- شهری که سکونت دارید.
- کلینیک یا مرکز درمانی که مراجعه می‌کنید.
- نوع بیمه‌ای که قرارداد دارید.
- تجهیزاتی که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- و…
عوارض سنجش تراکم استخوان
این سنجش عوارض چندانی ندارد؛ زیرا این آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد بوده و از دوز بسیار کمی از پرتو ایکس استفاده می‌کند. برخی از نکات مهم شامل چنین مواردی می‌شود:
- حداقل میزان اشعه؛ مقدار اشعه دریافتی کمتر از یک عکس رادیولوژی معمولی است و خطری برای بدن ندارد.
- نامناسب برای بارداری؛ توصیه می‌شود خانم‌های باردار قبل از انجام تست با پزشک مشورت کنند.
- احتمال خطا در نتیجه در مواقع نادر؛ عواملی مانند وجود فلز در بدن (مانند پروتز) یا بیماری‌های خاص ممکن است بر دقت نتایج تاثیر بگذارد.
به طور کلی این تست روشی ایمن برای ارزیابی سلامت استخوان‌ها محسوب می‌شود.
برای آزمایش تراکم استخوان باید ناشتا باشیم؟
برای آزمایش تراکم استخوان نیازی به ناشتا بودن نیست. این تست غیر تهاجمی است و بر رژیم غذایی تاثیر ندارد. نکات مهم قبل از آزمایش:
- از ۲۴ ساعت قبل، مکمل کلسیم مصرف نکنید تا نتیجه دقیق‌تر باشد.
- لباس بدون زیپ و دکمه فلزی بپوشید تا تداخل در تصویربرداری ایجاد نشود.
- در صورت بارداری به پزشک اطلاع دهید؛ زیرا تست شامل اشعه ایکس است.
تراکم استخوان باید چند باشد؟
میزان طبیعی تراکم استخوان با شاخص T-score سنجیده می‌شود:
- بین +۱ تا -۱: طبیعی (استخوان‌ها سالم هستند)
- بین -۱ تا -۲.۵: کاهش تراکم استخوان – خطر شکستگی افزایش می‌یابد.
- کمتر از -۲.۵: پوکی استخوان – احتمال شکستگی بالا است.
برای کودکان و جوانان از Z-score استفاده می‌شود که تراکم استخوان را نسبت به هم سن و هم جنس مقایسه می‌کند. Z-score کمتر از -۲ می‌تواند نشانه مشکل استخوانی باشد.
سنجش تراکم استخوان چقدر طول می‌کشد؟
این سنجش معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. مدت زمان دقیق بستگی به نوع دستگاه و ناحیه مورد بررسی دارد.
- DEXA (روش رایج): حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه
- QCT (سی تی اسکن استخوان): حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه
- اولتراسوند: کمتر از ۱۰ دقیقه
این آزمایش بدون درد و غیرتهاجمی است و نیازی به بستری یا دوره نقاهت ندارد.
آیا سنجش تراکم استخوان درد دارد؟
خیر، کاملا بدون درد است. این آزمایش غیرتهاجمی بوده و فقط شامل دراز کشیدن روی تخت مخصوص و اسکن ناحیه مورد نظر با اشعه ایکس یا اولتراسوند است.
- بدون نیاز به تزریق یا جراحی
- بدون احساس ناراحتی یا درد
- مدت زمان کوتاه (۱۰ تا ۲۰ دقیقه)
فقط در برخی موارد، دراز کشیدن طولانی ممکن است کمی ناراحتی جزئی ایجاد کند؛ اما هیچ دردی در حین تست وجود ندارد.
نتیجه سنجش تراکم استخوان چقدر معتبر است؟
نتیجه تست تراکم استخوان بسیار معتبر و قابل اعتماد است، به خصوص اگر با روش DEXA انجام شود.
- دقت بالا؛ این تست استاندارد جهانی دارد و میزان تراکم استخوان را با دقت بالا اندازهگیری می‌کند.
- قابل تکرار؛ در صورت انجام در مراکز معتبر، نتایج در بررسی‌های بعدی نیز قابل مقایسه خواهد بود.
- عوامل تاثیرگذار؛ سن، تغذیه، بیماری‌ها و مصرف دارو ممکن است بر دقت نتایج تاثیر بگذارد.
اگر در مرکز مجهز انجام شود، تست تراکم استخوان معیاری دقیق برای تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی سلامت استخوان‌ها است.
آیا زنان باردار می‌توانند این تست را انجام دهند؟
زنان باردار نباید تست تراکم استخوان را انجام دهند، مگر در شرایط اضطراری و با تشخیص پزشک:
- این تست از اشعه ایکس استفاده می‌کند که ممکن است برای جنین مضر باشد.
- در صورت ضرورت پزشک ممکن است روش‌های جایگزین مانند اولتراسوند را توصیه کند.
- اگر باردار هستید یا احتمال بارداری می‌دهید، حتما قبل از آزمایش به پزشک اطلاع دهید.
چند وقت یک بار باید تست تراکم استخوان انجام داد؟
فاصله زمانی انجام تست تراکم استخوان بستگی به سن، جنسیت و وضعیت سلامت استخوان دارد:
- افراد سالم زیر۵۰ سال معمولا نیازی به تست دوره‌ای ندارند.
- خانم‌های بالای ۶۵ سال و مردان بالای ۷۰ سال توصیه می‌شود هر ۲ تا ۳ سال یک بار انجام دهند.
- افراد در معرض خطر (مانند افراد مبتلا به پوکی استخوان یا مصرف‌‌کنندگان طولانی مدت کورتون): ممکن است هر ۱ تا ۲ سال یک بار نیاز به تکرار تست داشته باشند.
تفاوت بین پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان چیست؟
کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان هر دو نشان دهنده ضعف استخوان‌ها هستند؛ اما شدت آنها متفاوت است:
- کاهش تراکم استخوان؛ مرحله اولیه ضعف استخوان است که خطر شکستگی را کمی افزایش می‌دهد؛ اما هنوز شدید نیست. T-score بین -۱ تا -۲.۵ قرار دارد.
- پوکی استخوان؛ مرحله‌ی پیشرفته‌تر است که استخوان‌ها بسیار ضعیف و شکننده می‌شوند و احتمال شکستگی زیاد است. T-score کمتر از -۲.۵ است.
آیا مکمل کلسیم قبل از تست مصرف شود یا خیر؟
خیر، نباید مکمل کلسیم را ۲۴ ساعت قبل از تست تراکم استخوان مصرف کنید. کلسیم موجود در خون ممکن است روی نتایج تست تاثیر بگذارد و دقت آن را کاهش دهد.
مصرف غذاهای حاوی کلسیم مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما مکمل‌های کلسیم و مولتی ویتامین‌ها باید موقتا متوقف شوند.
بدون دیدگاه