در این مقاله به بررسی یائسگی و عوامل بروز آن خواهیم پرداخت. یک زن به‌طور معمول یک سوم از عمر خود را بعد از یائسگی می‌گذراند. بنابراین توجه به سلامتی و کیفیت زندگی زنان بعد از یائسگی بسیار مهم است.
یائسگی عبارت است از قطع دائمی قاعدگی در پی نارسایی تخمدان که معمولا در سن متوسط ۵۲ سالگی با محدوده‌ای بین ۴۰ تا ۵۸ سالگی اتفاق می‌افتد. علی‌رغم افزایش قابل توجه در طول عمر زنان، سن یائسگی همچنان ثابت باقی مانده است. سن یائسگی وابسته به ژنتیک است و مواردی مانند نژاد، قومیت یا سن شروع قاعدگی بر آن اثری ندارد. یائسگی زودرس بین ۴۰ تا ۴۵ سال و در ۵% زنان اتفاق می‌افتد.
روش‌های بهبود علائم یائسگی
«درمان هورمونی» یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای علائم یائسگی است. دیگر روش‌های بهبود علائم یائسگی هم شامل موارد زیر است:
- تغییر در سبک زندگی
- استفاده از تکنیک‌های همراه با آرامش (Relaxation)
- طب سوزنی
- سویا و فراورده‌های گیاهی
موارد منع مصرف هورمون‌ها فقط شامل زمان‌هایی است که فرد مبتلا به بیماری‌های زیر است یا مشکوک به این بیماری‌ها است:
- سرطان پستان یا رحم
- خونریزی‌های غیرطبیعی واژینال
- بیماری‌های قلب و عروقی
- بیماری‌های فعال کبدی یا کیسۀ صفرا
علائم یائسگی چیست؟
یائسگی یکی از دوره‌های طبییعی زندگی زنان است و از علائم آن می‌توان به گُرگرفتگی و عرق شبانه اشاره کرد که حداقل برای ۷۵% از خانم‌های یائسه اتفاق می‌افتد، این علائم ۱ الی ۲ سال بعد از یائسگی در بیشتر زنان از بین می‌رود و ممکن است تا ۱۰ سال یا بیشتر ادامه یابد و این مورد، اولین علت مراجعه زنان یائسه برای مشاورۀ سلامتی است.
از علائم ادراری و تناسلی، می‌توان به خشکی واژن اشاره کرد که در بیشتر از ۵۰% از زنان یائسه دیده می‌شود و اثرات منفی بر عملکرد جنسی و کیفیت زندگی آن‌ها دارد.
انتخاب‌های اولیه متعددی با توجه به ظرفیت سلامتی و کیفیت زندگی در خانم‌های یائسه وجود دارد. اندیکاسیون اولیه هورمونی درمانی تسکین اولیه گر گرفتگی و علائم وابسته است. باید به خانم ها اطلاعات کافی داده شود. مراقبت‌ها باید بر مبنای تاریخچه پزشکی، نیازها و ترجیح هر خانم به‌صورت جداگانه صورت پذیرد.
علائم دیگر به شرح زیر است:
- تغییر در خلق و خو
- اضطراب
- تغییرات پوستی مانند خشکی پوست، افزایش چربی پوست و ایجاد آکنه
- مشکل در خواب و ایجاد خستگی در طول روز
- مشکل داشتن در حین رابطه جنسی
- ریزش یا نازک شدن مو
- سردرد یا میگرن
- گرگرفتگی
- افزایش موهای صورت
- سفتی و درد مفصل
- عدم اعتماد به نفس
- تعریق شبانه و گرگرفتگی هنگام شب
- تپش قلب
- مشکل در حافظه
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs) مانند سیستیت
- کاهش میل جنسی
- وزوز گوش
- خشکی و درد واژن
یائسگی همچنین می‌تواند خطر ابتلا به مشکلاتی مانند تضعیف استخوان‌ها یا بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
اولین علامت یائسگی
اولین علامتی که طی این دوره متوجه می‌شوید، تغییر در چرخه قاعدگی است. ممکن است شما پریود خیلی شدید یا خیلی کم داشته باشید. همچنین برخی تعداد دفعات پریود متفاوتی دارند. ممکن است هر دو یا سه هفته پریود شوید یا اینکه تا سه ماه پریود نشوید.
چگونه می‌توان علائم را کنترل کرد؟
خوشبختانه با داشتن یک رژیم غذایی سالم و متنوع و همچنین داشتن فعالیت ورزشی روزانه می‌توانید علائم یائسگی خود را بهبود ببخشید. با داشتن چنین تغییراتی می‌توانید خطر برخی از عوارض از جمله پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی را کاهش دهید.
بیماری‌هایی که پس از یائسگی ممکن است برای بانوان به‌وجود بیاید، عبارتند از:
- خشکی واژن
- پوکی استخوان
- بیماری‌های قلبی عروقی
- آلزایمر
خشکی واژن
استفادۀ واژینال از استروژن با دوز پایین هم یک درمان ایمن و مؤثر برای خشکی واژن، مقاربت دردناک و علائم مهم ادراری است. سایر انتخاب‌های درمانی شامل هورمون‌های سیستمیک، نرم‌کننده‌ها یا لوبریکانت‌ها و مرطوب کننده‌های واژینال و درمان‌های فیزیکی لگنی می‌باشد.
پوکی استخوان
پوکی استخوان (استئوپروزیس) و شکستگی‌ها با افزایش سن و یائسگی افزایش می‌یابند. اصلاح عوامل خطر و مداخلۀ دارویی به‌طرز مؤثری می‌تواند از بروز این بیماری‌ها پیشگیری کند.
بیماری‌های قلبی عروقی
بیماری‌های قلبی و عروقی یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکنندۀ سلامتی زنان پس از یائسگی است، بانوان باید یک سبک زندگی سالم را در تمام مدت عمر و مخصوصا پس از یائسگی در پیش بگیرند، تا بتوانند در مقابل بیماری‌هایی مانند افزایش چربی خون، افزایش فشارخون، دیابت و… که پس از یائسگی در کمین سلامتی آنهاست، مقابله کنند.
آلزایمر
علاوه بر تمام این بیماری‌ها آلزایمر (کاهش شناخت و زوال عقل) در زنان مسن بسیار شایع است و بایستی اقداماتی جهت کاهش این عارضه پس از یائسگی انجام شود.
درد تخمدان در یائسگی
اگر درد شدید تخمدان را تجربه می‌کنید و درد مزمن شده است، احتمال بیماری زمینه‌ای وجود دارد. معمولا زمانی که علائم خود را به پزشک گزارش می‌دهید از روش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی کمک می‌گیرد تا متوجه شود بهترین روش درمان برای کنترل علائم چیست.
از مشکلات احتمالی که باعث درد شدید تخمدان در یائسگی می‌شود می‌توان به چنین موارد احتمالی اشاره کرد:
- اندومتریوز
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- کیست تخمدان
- بیماری التهابی لگن (PID)
- سرطان تخمدان
درد یائسگی
درد ممکن است به صورت خفیف، درد سوزشی و مانند تیر کشیدن احساس شود، همچنین امکان سفت شدن مفاصل نیز وجود دارد.
در اغلب مواقع مفاصل تحت تاثیر قرار می‌گیرند؛ اما گاهی درد ناشی از قسمت‌هایی از جمله ماهیچه‌ها، استخوان و تاندون‌ها است.
علائم یائسگی و خونریزی
خونریزی پس از یائسگی در خانم‌ها شرایط طبیعی نیست؛ اما خوشبختانه در اغلب مواقع دلایل خوش خیم دارد و جای نگرانی نیست.
اما برای ۱۰ درصد از افراد احتمال ایجاد مشکل جدی وجود دارد که در هر شرایط نیاز به بررسی توسط پزشک خواهد داشت.
سن یائسگی
اکثر خانم‌ها بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی این دوره را به عنوان بخش طبیعی از زندگی خود تجربه می‌کنند.
یائسگی زودرس
یائسگی نابهنگام یا (Premature menopaus) به‌معنی فقدان دائمی عملکرد تخمدان قبل از سن ۴۰ سالگی است، مانند آنچه به‌دنبال برداشتن دو طرفۀ تخمدان اتفاق می‌افتد، است.
نارسایی اولیۀ تخمدان به‌معنی فقدان عملکرد تخمدان قبل از سن ۴۰ سالگی است که ممکن است دائمی نباشد. این بیماری تنها در ۱% از خانم‌ها اتفاق می‌افتد. عواملی که با یائسگی اولیه همراهند شامل موارد زیر است:
- تماس با مواد سمی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- اختلالات خود ایمنی
- جراحی‌های لگنی
زنان سیگاری زودتر یائسه می‌شوند. هیسترکتومی (برداشتن رحم) علی‌رغم گذاشتن تخمدان‌ها می‌تواند سبب یائسگی زودرس شوند.
اگر دلیل پزشکی قابل استنادی برای یائسگی زودرس پیدا نمی‌کنید، به احتمال زیاد علت آن ژنتیکی است. سن شروع یائسگی معمولا از مادر به ارث می‌رسد.
مادر شما یائسگی را از چه سنی شروع کرده است؟ این تاریخ می‌تواند سرنخ‌هایی را در مورد شروع دورۀ یائسگی در اختیار شما بگذارد. اگر مادرتان یائسگی را زود شروع کرده است، به احتمال زیاد، همین اتفاق برای شما هم روی می‌دهد.
در حالت کلی، هر چیزی که به تخمدان‌ها آسیب برساند یا تولید استروژن را متوقف کند، می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود. این موارد شامل شیمی درمانی برای سرطان یا اوئوفورکتومی (برداشتن تخمدان‌ها) است.
علت یائسگی
این دوره می‌تواند ناشی از چنین مواردی باشد:
کاهش طبیعی هورمون‌ها
با رسیدن به اواخر دهه ۴۰، تخمدان‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون کمتری مرتبط با قاعدگی تولید می‌کند. زمانی که سطح این دو هورمون پایین باشد، بارداری برای شما سخت‌تر خواهد بود.
طی دهه ۴۰ قاعدگی شما ممکن است طولانی‌تر یا کوتاه‌تر، شدیدتر یا سبک‌تر و همچنین بیشتر یا کمتر باشد. به تدریج تخمدان‌ها ترشح تخمک را متوقف می‌کند و دیگر پریود نخواهید شد. معمولا به طور میانگین چنین حالتی در حدود ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد.
جراحی خارج کردن تخمدان‌ها
تخمدان‌ها هورمون‌هایی از جمله جمله استروژن و پروژسترون را تولید می‌کند که باعث کنترل چرخه قاعدگی می‌شود. جراحی برای برداشتن تخمدان‌ها باعث یائسگی فوری خواهد شد.
پریود شما پس از جراحی متوقف می‌شود و دچار علائمی از جمله گرگرفتگی و سایر علائم می‌شوید. ممکن است پس از جراحی علائم شدیدی را تجربه کنید؛ زیرا جراحی باعث می‌شود که هورمون‌ها به یک باره کاهش پیدا کند.
نوع دیگری از جراحی که رحم را خارج می‌کنند؛ اما تخمدان‌ها خارج نمی‌شود؛ در اغلب مواقع اینطور نیست که باعث یائسگی فوری شود.
شما پس از این جراحی دیگر پریود نمی‌شوید؛ اما تخمدان‌ها هنوز تخمک آزاد می‌کنند و برای مدتی استروژن و پروژسترون خواهد ساخت.
شیمی درمانی و پرتو درمانی
این راهکارهای درمانی سرطان می‌تواند باعث یائسگی شود. همچنین باعث ایجاد علائمی از جمله گرگرفتگی در طول درمان یا مدت کوتاهی پس از درمان می‌شود. گاهی اوقات پریود پس از شیمی درمانی بازمی‌گردد، در این صورت می‌توانید باردار شوید.
پرتو درمانی به هدف نواحی شکم، لگن و ستون فقرات باعث یائسگی می‌شود. پرتو درمانی به سایر قسمت مانند بافت سینه، سر و گردن احتمالا بر یائسگی تاثیر می‌گذارد.
نارسایی اولیه تخمدان
یائسگی زودرس یعنی قبل از سن ۴۰ سالگی به این عارضه مبتلا شوید که برای حدود یک درصد از خانم‌ها رخ می‌دهد. نوع زودرس ممکن است به دلیل تولید سطح معمول هورمون‌ها توسط تخمدان‌ها باشد. این شرایط ممکن است به دلیل تغییرات ژنی یا یک بیماری خود ایمنی رخ دهد.
تغذیه دوران یائسگی
مصرف رژیم غذایی سالم و متعادل و همچنین تمرینات ورزشی منظم به حفظ وزن سالم و تسکین برخی از علائم کمک می‌کند.
توصیه می‌شود مقداری زیادی سبزیجات، میوه، مواد غذایی پر فیبر مانند غلات کامل، لبنیات، طیف گسترده‌ای از منابع پروتئینی به خصوص حبوبات و مقداری از چربی‌های غیر اشباع مانند زیتون مصرف کنید.
شما باید بتوانید در طی روز مواد مغذی مورد نیاز خود را از یک رژیم غذایی سالم و متعادل دریافت کنید. داشتن یک رژیم غذایی سالم به سلامت جسمانی و روانی شما کمک می‌کند.
چه عوارضی دارد؟
پس از یائسگی احتمال برخی از بیماری‌ها در شما افزایش پیدا می‌کند که شامل چنین مواردی می‌شود:
بیماری قلبی و عروقی
زمانی که سطح استروژن کاهش می‌یابد خطر ابتلا به بیماری قلبی در شما افزایش پیدا می‌کند.
پوکی استخوان
چنین وضعیتی باعث می‌شود که استخوان‌ها شکننده و ضعیف شوند و احتمال شکستگی استخوان بیشتر خواهد شد. طی چند سال اول پس از یائسگی به سرعت تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابد و خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش پیدا می‌کند.
معمولا استخوان‌هایی که بیشتر در معرض شکستگی پس از یائسگی قرار دارد شامل استخوان لگن، مچ دست و ستون فقرات می‌شود.
از دست دادن کنترل مثانه
ممکن است با تغییر بافت واژن و مجرای ادرار میل شدید و ناگهانی به دفع ادرار داشته باشید، در نتیجه کنترل ادرار خود را از دست می‌دهید و دچار بی اختیاری می‌شوید.
اگر با سرفه کردن، خندیدن یا بلند کردن وسیله اختیار ادرار را از دست بدهید، به آن بی اختیاری استرسی می‌گویند. ممکن است در بیشتر مواقع دچار عفونت ادراری شوید.
مشکلات جنسی
یائسگی منجر به خشکی واژن و از دست دادن خاصیت ارتجاعی آن می‌شود. این شرایط می‌تواند باعث خونریزی خفیف در طول رابطه جنسی شود. همچنین تمایل جنسی شما نیز طی این مدت کاهش می‌یابد.
افزایش وزن
بسیاری از خانم‌ها طی یائسگی و پس از آن دچار افزایش وزن می‌شوند؛ زیرا متابولیسم که همان کالری سوزی است، عملکرد کندی خواهید داشت.
آیا یائسگی باعث چاقی می‌شود؟
تغییرات هورمونی که طی یائسگی رخ می‌دهد، احتمال تجمع چربی در ناحیه اطراف شکم را افزایش می‌دهد؛ اما تغییرات هورمونی به تنهایی باعث افزایش وزن نمی‌شود. همچنین کند شدن متابولیسم از دیگر شرایطی است که باعث افزایش وزن طی این دوره می‌شود.
همچنین عوامل دیگری از جمله ژنتیک، سبک زندگی و افزایش سن در اضافه وزن موثر است.
با سلام و تشکر از مطالب مفیدتون
یه سوال:با چه ازمایشی و در چه زمانی میتونیم متوجه یائسگی زود رس بشیم و راههای پیشگیری دارد؟