بی اختیاری ادرار چیست و چه علائمی دارد

زمانی که می‌گوییم فردی دچار بی اختیاری ادرار شده، به این معنی است که نشت ادرار به‌صورت غیر ارادی ایجاد می‌شود، در حقیقت کنترل اسفنکتر ادراری از بین می‌رود یا ضعیف می‌شود.

بی اختیاری ادرار یکی از مشکلات شایعی است، که بسیاری از افراد چه آقایان و چه خانم‌ها را درگیر می‌کند؛ اما طبق بررسی‌هایی که در این خصوص انجام شده، بی اختیاری ادرار در خانم‌ها بیش از آقایان است.

در بین سنین ۳۰ تا ۶۰، حدود ۳۰ درصد از خانم‌ها به این عارضه مبتلا می‌شوند، در حالی که در این دوره تنها ۵ درصد از آقایان دچار بی اختیاری ادرار خواهند شد.

حقایقی که باید در خصوص بی اختیاری ادرار بدانید

• بی اختیاری ادرار در خانم‌ها بیشتر از آقایان است.
• بی اختیاری ادرار به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود.
• چاقی و مصرف سیگار هر دو عامل خطرساز در ایجاد بی اختیاری ادرار هستند.

منظور از بی اختیاری ادرار چیست؟

زمانی که می‌گوییم فردی بی اختیاری ادرار دارد، به این منظور است که نتواند کنترلی در نشت ادرار خود نداشته باشد. این شرایط می‌تواند به‌دلیل نوع بی اختیاری استرسی مانند سرفه ایجاد شده باشد.

علاوه بر این در حین و پس از بارداری و در اغلب مواقع در افراد چاق نیز چنین شرایطی مشاهده می‌شود. احتمال بروز بی اختیاری ادرار با افزایش سن بیشتر خواهد شد. تمریناتی مانند کگل می‌تواند به جلوگیری یا کاهش چنین مشکلی کمک کند.

بی اختیاری در خواب

به طور کلی شب ادراری قبل از سن ۷ سالگی مسئله نگران‌کننده‌ای نیست، طی این مدت ممکن است کودک شما در حال کنترل مثانه خود باشد.

شب ادراری در بزرگسالان نشانه‌ای از مشکلات مثانه مانند بی اختیاری یا بیش فعالی مثانه است یا احتمال مشکلات ساختاری شدیدتر مانند بزرگی پروستات یا سرطان مثانه وجود دارد.

بی اختیاری ادرار در بارداری

اصلی‌ترین دلیل بی اختیاری ادرار در بارداری، تضعیف عضلات کف لگن است؛ اما جای نگرانی نیست این شرایط موقتی است. چرا که عضلات کف لگن طی این مدت برای زایمان شل می‌شود.

بی اختیاری ادرار هنگام سرفه

بی اختیاری استرسی زمانی رخ می‌دهد که حرکت یا فعالیتی که باعث فشار به مثانه می‌شود، در نهایت باعث نشت ادرار خواهد شد.

حرکاتی مانند سرفه، خنده، دویدن، بلند کردن اجسام باعث نشتی ادرار در این دسته از افراد می‌شود. بی اختیاری استرسی ارتباطی با استرسی روانی ندارد. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله سوزش ادرار در زنان را مطالعه کنید.

علت بی اختیاری ادرار

دلایل و نوع بی اختیاری ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارد:

بی اختیاری استرسی

عوامل این نوع بی اختیاری شامل موارد زیر است:

• بارداری و زایمان
• یائسگی، زیرا کاهش استروژن می‌تواند عضلات را ضعیف کند.
• هیسترکتومی و برخی از جراحی‌های دیگر
• سن
• چاقی

بی اختیاری اضطراری

بی اختیاری اضطراری می‌تواند به دلایل مختلفی همچون موارد زیر ایجاد شود:

• سیستیت، التهاب مخاط مثانه
• برخی از شرایط عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس، سکته مغزی و بیماری پارکینسون
• بزرگ شدن پروستات که می‌تواند منجر به بی اختیاری و تحریک مجرای ادرار شود.

بی اختیاری سرریز

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد، که انسداد در مثانه ایجاد شود. موارد زیر می‌تواند منجر به انسداد شود:

• بزرگ شدن غده پروستات
• فشار وارد کردن تورمو به مثانه
• سنگ‌های ادراری
• یبوست

بی اختیاری کامل

این بی اختیاری می‌تواند به دلایلی همچون موارد زیر باشد:

• نقص مادرزادی؛
• فیستول.

از دیگر دلایلی که منجر به بی اختیاری ادرار می‌شود:

• مصرف برخی از داروها به ویژه داروهای ادرارآور
• داروهای ضد فشار خون
• قرص خواب‌آور
• آرام‌بخش و شل‌کننده‌های عضلانی
• عفونت دستگاه ادراری (UTI)
• آسیب نخاعی که سیگنال‌های عصبی مغز و مثانه را مختل می‌کند.

آشنایی با انواع بی اختیاری ادرار

این نوع عارضه انواع مختلفی دارد، که شامل موارد زیر است:

بی اختیاری استرسی

هنگام سرفه، خندیدن یا انجام برخی از فعالیت‌ها مانند دویدن یا پریدن نشت ادرار وجود دارد.

بی اختیاری اضطراری

در این مواقع بیمار تمایل ناگهانی و شدیدی به ادرار کردن دارد و بلافاصله بعد از آن نشت ادرار وجود خواهد داشت.

بی اختیاری سرریز

عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه که می‌تواند منجر به نشت ادرار شود.

بی اختیاری کامل

در این نوع، مثانه قادر به ذخیره ادرار نیست.

بی اختیاری عملکردی

در این نوع ادرار فرو می‌ریزد، به این جهت که فرد به علت مشکل حرکتی ممکن است به موقع به سرویس بهداشتی نرسد.

بی اختیاری مختلط

در این نوع ترکیبی از انواع بی اختیاری ادرار ایجاد می‌شود.

بی اختیاری ادرار چه عوارضی دارد؟

از عوارض بی اختیاری ادرار می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد:

مشکلات پوستی

عفونت‌های پوستی، جوش های پوستی و زخم‌ها می‌تواند به دنبال پوست دائما مرطوب ایجاد شود. 

عفونت دستگاه ادراری

بی اختیاری خطر ابتلا به عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری را افزایش می‌دهد.

تحت تاثیر قرار دادن زندگی شخصی

این عارضه قطعا باعث اختلال در روابط اجتماعی، کاری و شخصی شما خواهد شد.

چه روش‌هایی برای پیشگیری وجود دارد؟

این بیماری همیشه اینطور نیست که قابل پیشگیری باشد، با این حال برای کمک به کاهش خطر ابتلا به این عارضه باید به این موارد توجه داشته باشید:

• حفظ وزن در محدوده نرمال
• انجام تمرینات مخصوص کف لگن
• خودداری از مواد تحریک کننده مانند الکل، غذاهای اسیدی و کافئین
• مصرف فیبر بیشتر برای جلوگیری از یبوست یکی از دلایل بی اختیاری
• خودداری از مصرف سیگار

بی اختیاری ادرار چه علائمی دارد؟

نشانه و علائم اصلی بی اختیاری ادرار، نشت ادرار است. زمان بی اختیاری و چگونگی آن به نوع بی اختیاری ادرار بستگی دارد. در ادامه همه موارد را برای شما ذکر خواهیم کرد:

بی اختیاری استرسی

این نوع از رایج‌ترین نوع بی اختیاری است، به‌خصوص در خانم‌هایی که زایمان کرده‌اند یا دوره یائسگی را پشت سرگذاشته‌اند. در این حالت استرس منجر به فشار جسمی می‌شود. زمانی که مثانه و عضلات درگیر کنترل ادرار، تحت فشار ناگهانی قرار می‌گیرند، ممکن است به‌طور غیر ارادی ادرار کنند.

در چنین مواقعی فرد منجر به بی اختیاری استرسی می‌شود:

• سرفه، عطسه یا خندیدن
• بلند کردن اجسام سنگین
• انجام تمرینات ورزشی

بی اختیاری فوریتی یا اضطراری

این نوع بی اختیاری به عنوان «مثانه بیش فعال» نیز شناخته می‌شود و دومین نوع متداول بی اختیاری ادرار است. انقباض ناگهانی و غیر ارادی دیواره عضلانی مثانه باعث تمایل به ادرار می‌شود و بیمار قادر به متوقف کردن آن نیست. زمانی که در فرد اشتیاق به ادرار کردن وجود داشته باشد، مدت کمی فرصت برای رساندن خود به سرویس بهداشتی دارد.

بی اختیاری ادرار فوریتی ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

• تغییر ناگهانی موقعیت خود؛
• در حین رابطه جنسی به خصوص هنگام اوج لذت.

عضلات مثانه به دلیل آسیب دیدن اعصاب مثانه، سیستم عصبی یا ماهیچه‌ها به صورت غیر ارادی فعال می‌شوند.

بی اختیاری سرریز

این مورد از بی اختیاری بیشتر در آقایان مبتلا به مشکلات غده پروستات، مثانه آسیب دیده یا انسداد مجرای ادراری مشاهده می‌شود. بزرگ شدن غده پروستات می‌تواند مثانه را مسدود کند. در این نوع مثانه قادر به نگه داشتن ادرار به اندازه‌ای که بدن ادرار تولید می‌کند، نیست.

همچنین مثانه نمی‌تواند به‌طور کامل تخلیه شود. در نهایت منجر نشت ادرار به مقدار کم خواهد شد. غالبا این دسته از بیماران به‌طور مکرر نیاز به ادرار کردن دارند. بیماران به‌صورت قطره قطره ادرار را از مجرای ادرار تجربه می‌کنند.

بی اختیاری مختلط

علائم بی اختیاری استرسی و فوریتی در این نوع از بی اختیاری مشاهده می‌شود.

بی اختیاری عملکردی

در این نوع بی اختیاری ادرار، فرد می‌داند که نیاز به دفع ادرار دارد اما به‌دلیل مشکل حرکتی نمی‌تواند به موقع به سرویس بهداشتی برود. علت شایع بی اختیاری عملکردی شامل موارد زیر است:

• گیجی
• زوال عقلی
• بینایی یا عدم توانایی در تحرک
• ضعف در مهارت (به‌طور مثال بستن یا باز کردن دکمه‌های شلوار در این مواقع دشوار می‌شود)
• افسردگی، اضطراب یا عصبانیت می‌تواند منجر به عدم تمایل استفاده از دستشویی شود.

این نوع بی اختیاری شیوع بیشتری در میان افراد مسن دارد و در خانه سالمندان بسیار شایع است.

بی اختیاری کامل

در این نوع فرد به‌طور مدام دچار نشت ادرار است یا هر از گاهی مقدار قابل توجهی نشت ادرار دارد. در این دسته از افراد ممکن است بیمار دچار مشکل مادرزادی، نقص در نخاع یا سیستم ادراری آسیب‌دیده باشد. همچنین امکان ایجاد سوراخ (فیستول) بین مثانه و واژن وجود دارد.

عوامل خطرساز در ایجاد بی اختیاری ادرار

موارد زیر عوامل خطر مرتبط با بی اختیاری ادرار هستند:

چاقی

افزایش وزن به مثانه و عضلات آن فشار وارد می‌کند. چنین شرایطی می‌تواند منجر به ضعف عضلات و نشت هنگام عطسه یا سرفه شود.

سیگار کشیدن

مصرف سیگار منجر به سرفه مزمن و در نهایت نوعی بی اختیاری ادرار می‌شود.

جنسیت

خانم‌ها بیش از آقایان دچار بی اختیاری استرسی می‌شوند، به خصوص اگر بچه‌دار شده باشند.

افزایش سن یا پیری

عضلات مثانه و مجاری ادرار با افزایش سن ضعیف می‌شوند.

برخی از بیماری‌های زمینه‌ای

دیابت، بیماری‌های کلیوی، آسیب نخاعی و بیماری‌های عصبی مانند سکته خطر بی اختیاری را افزایش می‌دهد.

بیماری پروستاتممکن است بی اختیاری پس از جراحی پروستات یا پرتودرمانی ایجاد شود.

بی اختیاری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

ممکن است نیاز به انجام آزمایشات و معاینات داشته باشید تا پزشک بتواند مواردی که باعث بی اختیاری می‌شود را رد یا تایید کند:

• انجام معاینات فیزیکی
• تست دیپ استیک (اگر پزشک مشکوک به عفونت دستگاه ادراری (UTI) شود، نمونه ادرار برای مشاهده باکتری مورد بررسی قرار می‌گیرد. یک نوار کوچکی در نمونه ادرار شما قرار می‌دهند تا بررسی‌های لازم انجام گیرد)
• بررسی ادرار باقی مانده در مثانه

تست‌های بیشتر برای تشخیص در صورت عدم شناسایی در مراحل اولیه:

• سیستوسکوپی
• تست‌های یورودینامیک یا نوار عصب مثانه

درمان بی‌ اختیاری ادرار

بی‌ اختیاری ادرار یکی از مشکلات شایع در میان زنان و مردان به‌ خصوص در کهولت سن است. این مشکل ممکن است به‌ دلایل مختلفی از جمله زایمان طبیعی، مصرف داروهای مخدر، اختلالات عصبی یا ضعف در عضلات کف لگن ایجاد شود.
گاهی پزشک درمان‌کننده بیماری کلیه و مجاری ادراری یا اورولوژی بسته به نوع بی‌ اختیاری (از جمله بی‌ اختیاری استرسی، بی‌ اختیاری اضطرابی یا بی‌ اختیاری ترکیبی) روش درمانی متفاوتی در نظر می‌گیرد.

روش‌های درمان بی‌ اختیاری ادرار

درمان دارویی

• استفاده از داروهای آنتی‌ کولینرژیک برای کاهش انقباضات مثانه.
• داروهای ضد افسردگی برای کنترل بی‌اختیاری اضطرابی.
• پرهیز یا کاهش مصرف داروهای مخدر که ممکن است باعث تشدید مشکل شوند.

تمرینات عضلات کف لگن (تمرینات کگل)

• تقویت عضلات اطراف مثانه و مجرای ادراری.
• بهبود کنترل در بی‌ اختیاری استرسی.
• انجام مداوم این تمرینات زیر نظر فیزیوتراپیست متخصص.

فیزیوتراپی کف لگن

• آموزش صحیح تمرینات
• استفاده از بیوفیدبک یا تحریک الکتریکی
• موثر در درمان انواع بی‌اختیاری ترکیبی

درمان‌های جراحی

• در موارد شدید یا مقاوم به درمان‌های دیگر
• اسلینگ‌ گذاری برای بی‌اختیاری استرسی
• جراحی ترمیمی یا تحریک عصب خاجی برای موارد خاص

هنوز با بی‌اختیاری درگیر هستید؟

همین حالا با ما تماس بگیرید و از خدمات تخصصی مشاوره، درمان‌های نوین و فیزیوتراپی کف لگن بهره‌مند شوید.

سوالات پرتکرار

بی‌ اختیاری ادرار در چه سنی شایع‌تر است؟

در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ اما در کهولت سن شایع‌تر است، در زنان پس از یائسگی یا زایمان طبیعی.

آیا بی‌اختیاری ادرار فقط در زنان دیده می‌شود؟

خیر، هرچند شیوع آن در زنان بیشتر است؛ اما مردان نیز به‌ ویژه پس از جراحی پروستات یا با افزایش سن ممکن است دچار بی‌اختیاری شوند.

آیا نوع رژیم غذایی بر بی‌اختیاری تاثیر دارد؟

بله. مصرف زیاد کافئین، الکل یا غذاهای محرک مثانه می‌تواند علائم را تشدید کند. همچنین نوشیدن ناکافی آب ممکن است مشکل را بدتر کند.

بی‌ اختیاری ترکیبی به چه معناست؟

بی‌ اختیاری ترکیبی زمانی رخ می‌دهد که فرد هم علائم بی‌اختیاری استرسی و هم اضطرابی را همزمان داشته باشد.

آیا اضافه وزن باعث بی‌اختیاری می‌شود؟

بله. اضافه وزن به مثانه فشار وارد می‌کند و می‌تواند باعث بروز یا تشدید بی‌اختیاری شود.

آیا مصرف داروهای خاصی می‌تواند بی‌اختیاری ایجاد کند؟

بله، برخی داروها مثل داروهای مخدر، دیورتیک‌ها (ادرارآورها) و داروهای ضدافسردگی ممکن است در برخی افراد باعث بی‌اختیاری یا تشدید آن شوند.

آیا درمان خانگی موثر است؟

در مراحل خفیف، تمرینات عضلات کف لگن، کاهش وزن، کنترل مصرف مایعات و پرهیز از تحریک‌کننده‌ها می‌تواند مؤثر باشد؛ اما برای موارد متوسط تا شدید حتماً باید به پزشک مراجعه شود.

چقدر طول می‌کشد تا درمان موثر واقع شود؟

بسته به نوع بی‌اختیاری و روش درمانی، بین چند هفته تا چند ماه زمان لازم است. تمرینات کف لگن معمولا ۶ تا ۱۲ هفته برای اثرگذاری زمان می‌برند.

آیا زایمان طبیعی باعث بی‌اختیاری می‌شود؟

بله، زایمان طبیعی می‌تواند به تضعیف عضلات کف لگن منجر شده و خطر بی‌اختیاری را افزایش دهد.

منابع:

 

 Mayo Clinic – Diagnosis & Treatment of Urinary Incontinence

StatPearls (NCBI Bookshelf) – Stress Urinary Incontinence

ACOG – FAQs on Urinary Incontinence