وزن نگرفتن جنین در بارداری یا محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) زمانی رخ میدهد که وزن جنین کمتر از میزان نرمال با توجه به مدت زمان بارداری باشد. دلایل مختلفی میتواند در ایجاد این عارضه از جمله بیماریهای مزمن، مشکلات جفت، بند ناف و… نقش داشته باشد.
درمانی که در این مواقع در نظر گرفته میشود شامل کنترل شرایط بیمار، آزمایش مکرر جنین و همچنین زایمان زودتر از موعد طبیعی است.
منظور از محدودیت رشد داخل رحمی چیست
این عارضه که با عنوان محدودیت رشد جنین (FGR) نیز شناخته میشود، در واقع شرایطی است که جنین با توجه به تعداد هفتههای سپری شده بارداری، کوچکتر از حد نرمال است.
جنین سرعت رشد مناسب و قابل انتظاری ندارد. لازم به ذکر است جنینها رشد متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند و کوچک بودن جنین همیشه به دلیل محدودیت رشد داخل رحمی نیست.
در اغلب مواقع کودکانی که با جثه کوچک متولد میشوند هیچ مشکلی ندارند. در برخی مواقع بیماریهای زمینهای مادر، باعث عدم رشد کافی جنین در رحم میشود.
بیشتر بخوانید: افتادگی بند ناف در بارداری
انواع محدودیت رشد داخل رحمی
وزن نگرفتن جنین در بارداری به دو دسته تقسیمبندی میشود که به شرح زیر است:
اولیه
در این حالت تمام اعضای بدن جنین اندازه کوچکی دارد که ۲۰ درصد از موارد IUGR را تشکیل میدهد.
ثانویه
در این نوع تنها شکم جنین کوچک است و سر و مغز نوزاد اندازه نرمالی دارد. این نوع نیز در ۸۰ درصد از این دسته از کودکان مشاهده میشود.
راههای پیشگیری
- تغذیه متعادل با مواد مغذی کامل.
- پرهیز از سیگار و الکل.
- کنترل دقیق فشار خون و قند خون.
- مصرف مکملهای تجویز شده مانند آهن و فولیک اسید.
- پیگیری منظم بارداری و انجام سونوگرافی در زمانهای توصیه شده.
وزن نگرفتن جنین در بارداری چه زمانی تشخیص داده میشود؟
وزن نگرفتن جنین اغلب پس از هفته ۲۰ بارداری تشخیص داده میشود. در واقع زمانی که پزشک فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالای رحم را در هر ویزیت قبل از تولد نوزاد اندازهگیری میکند.
اگر این فاصله کمتر از حد انتظار باشد، ممکن است به این عارضه مشکوک شوند و انجام آزمایشات بیشتری را به شما توصیه کنند.
آیا این عارضه باعث ایجاد بارداری پرخطر میشود؟
پزشک ممکن است به دلیل وزن نگرفتن جنین در بارداری، وضعیت شما را پرخطر تشخیص دهد. با این حال اکثر جنینهایی که با این عارضه تشخیص داده میشوند، مشکلی ندارند. بهطور کلی بارداری این دسته از مادران نیاز به کنترل بیشتری دارند.
علت وزن نگرفتن جنین در بارداری چیست
دلایل مختلفی برای محدودیت رشد جنین وجود دارد. برخی مواقع به دلیل وجود مشکل در جفت یا بند ناف محدودیت رشد رخ میدهد.
این اندامهای نام برده شده مسئولیت رساندن مواد مغذی، خون و اکسیژن به جنین را دارند. همچنین اگر به مقدار مورد نیاز تغذیه کافی به بدن جنین نرسد، نیز امکان محدودیت رشد وجود خواهد داشت.
معمولا وزن نگرفتن جنین در بارداری به چنین دلایلی رخ میدهد:
- دو قلو یا سه قلو باردارید.
- سابقه بارداری با محدودیت رشد جنین در رحم داشتهاید.
- دچار فشار خون بالا در بارداری یا بیماری قلبی هستید.
- سیگار میکشید، الکل مینوشید یا از مواد مخدر استفاده میکنید.
- بیماری خود ایمنی دارید.
- بیماری کلیوی داشتهاید.
- داروهای ضد تشنج مصرف میکنید.
- دیابت دارید.
- عفونتی مانند سیفلیس، سرخجه، سیتومگالوویروس (CMV) یا توکسوپلاسموز دارید.
- جنین اختلال مادرزادی یا ژنتیکی مانند سندرم داون دارد.
وزن نرمال جنین در هفتههای مختلف بارداری
در حالت طبیعی، وزن جنین در هفته ۳۰ بارداری حدود ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم، در هفته ۳۴ حدود ۲۲۰۰ گرم و وزن نرمال جنین در هفته ۳۷ بارداری بین ۲۷۰۰ تا ۳۰۰۰ گرم است. در هفته ۳۸ نیز وزن نرمال جنین به طور میانگین به ۳۲۰۰ گرم میرسد.
اگر در سونوگرافی مشخص شود که وزن جنین در هفتههای ۳۰ تا ۳۷ کمتر از این مقادیر است، ممکن است پزشک احتمال IUGR یا FGR را مطرح کند.
محدودیت رشد جنین چه علائمی دارد؟
اغلب افراد هیچ نشانهای از کوچک بودن جنین نسبت به سن بارداری خود مشاهده نمیکنند. تنها ممکن است احساس کنید شکم یا جنین شما به اندازه مورد انتظار بزرگ نیست.
حتی اگر چنین احساسی نیز داشته باشید، در نهایت پزشک باید با روشهای تشخیص این حدس شما را تایید یا رد کند.
وزن نگرفتن جنین در بارداری چگونه تشخیص داده میشود؟
محدودیت رشد داخل رحمی با توجه به سن بارداری دقیق، به کمک چنین روشهایی تشخیص داده میشود:
ارتفاع فوندال
اندازه فوندال بر حسب سانتیمتر اندازهگیری میشود و باید تقریبا به همان اندازه عدد هفته بارداری باشد. بهطور مثال اگر در هفته ۳۲ بارداری هستید، اندازه فوندال رحم باید حدود ۳۲ سانتیمتر باشد.
اگر حداقل ۴ سانتیمتر قد پایه کم باشد، ممکن است به وزن نگرفتن جنین در بارداری مشکوک شوند. به طور مثال اگر ۲۸ سانتیمتر یا کمتر باشد، باید به این عارضه مشکوک شوند.
وزن
پزشک در هر قرار ملاقاتی که دارید، وزن شما را اندازهگیری میکند و عدم وزن گیری خانم باردار میتواند یکی دیگر از نشانههای این عارضه باشد.
سونوگرافی
اگر محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) در شما تشخیص داده شود، سونوگرافی برای کنترل وضعیت جنین به شما توصیه خواهد شد.
علاوه بر این از سونوگرافی برای بررسی گردش خون از جفت، از طریق بند ناف یا از عروق خونی استفاده میکنند. گردش خون ضعیف میتواند نشاندهنده این عارضه باشد.
بررسی جنین
برای بررسی شرایط و تشخیص وزن نگرفتن جنین در بارداری، ضربان قلب جنین را بررسی میکنند، بهطور کلی هرگونه نشانهای از مشکلات رشد مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
آمنیوسنتز
آمنیوسنتز به تعیین علت مادرزادی IUGR کمک میکند. پزشک یک سوزن را از طریق پوست وارد رحم میکند. نمونهای از مایع آمنیوتیک به داخل سوزن کشیده میشود و مورد آزمایش قرار میگیرد.
با این حال نباید به خاطر کوچک بودن جنین نگران باشید، برخی از جنینها کوچکتر از حد متوسط؛ اما سالم هستند.
چه راهکار درمانی دارد؟
درمان بسته به مدت زمان بارداری و اینکه جنین چقدر سالم است، متفاوت خواهد بود. متاسفانه هیچ راهکار قطعی برای رفع آن وجود ندارد.
تنها جنین تحت نظارت قرار میگیرد تا مطمئن شوند که هیچ عارضهای وجود ندارد و بیماریهای زمینهای را که منجر به چنین مشکلی شده است، درمان میکنند.
روشهای کنترل و درمان وزن نگرفتن جنین در بارداری
کنترل مادر و جنین
در این مواقع پزشک شرایط را با توجه بیشتری تحت نظر دارد و رشد جنین با انجام سونوگرافی و آزمایشها مورد بررسی قرار میدهد.
زایمان زودتر از زمان موعد
اگر بارداری در حال پیشرفت نباشد و همچنین جنین در معرض خطر باشد، ممکن است تصمیم به زایمان (قبل از هفته ۳۷ بارداری) بگیرند. گاهی اوقات سزارین توصیه میشود؛ زیرا زایمان طبیعی به نوزاد با محدودیت رشد فشار وارد میکند.
داروهای کورتیکواستروئیدی
اگر پزشک زایمان القایی را توصیه کند ممکن است دارویی برای کمک به رشد ریهها تجویز شود، برخی مواقع مادر در بیمارستان بستری میشود تا دقیقتر تحت نظارت قرار گیرد.
چگونه میتوان به افزایش رشد جنین کمک کرد؟
هیچ تضمینی وجود ندارد که خوردن برخی از غذاها به افزایش رشد یا جلوگیری از وزن نگرفتن جنین در بارداری کمک کند؛ اما قطعا داشتن یک رژیم غذایی سالم به همه خانمهای باردار توصیه میشود.
با مصرف میوهها، سبزیجات، پروتئین و کربوهیدراتهای سالم مواد مغذی مورد نیاز مادر و جنین تامین میشود.
ارتباط اندازه شکم با وزن جنین
کوچک بودن شکم در بارداری همیشه نشانهی مشکل نیست، اما اگر در سونوگرافی نیز دور شکم جنین کوچکتر از حد نرمال باشد، احتمال FGR در سونوگرافی مطرح میشود. اندازه شکم مادر ممکن است به نوع بدن، موقعیت رحم یا مقدار مایع آمنیوتیک هم وابسته باشد.
عوارض کم وزنی یا توقف رشد جنین
رشد ناکافی داخل رحم میتواند عوارضی مانند:
- زایمان زودرس
- کاهش اکسیژن و افت قند خون نوزاد پس از تولد
- افزایش احتمال مردهزایی
- وزن پایین هنگام تولد (کمتر از ۲۵۰۰ گرم)
را بههمراه داشته باشد.
سوالات متداول
علت وزن نگرفتن جنین در بارداری چیست؟
اصلیترین علت، کاهش خونرسانی و تغذیهی ناکافی از جفت به جنین است. عواملی مثل فشار خون بالا، پرهاکلامپسی، کمخونی مادر، سیگار، تغذیه نامناسب و دیابت بارداری کنترلنشده، همگی میتوانند موجب وزن نگرفتن جنین شوند.
کمبود وزن جنین در هفته ۳۰ تا ۳۴ نشانه چیست؟
اگر وزن جنین در این بازه کمتر از حد طبیعی باشد، ممکن است دچار محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) شده باشد. این حالت معمولاً به دلیل مشکل در عملکرد جفت یا تغذیه ناکافی رخ میدهد.
آیا وزن کم جنین خطرناک است؟
بله. برخی مواقع وزن پایین جنین به طور مثال وزن کم جنین در هفته ۳۴ میتواند خطر زایمان زودرس، کمبود اکسیژن، افت قند خون نوزاد و حتی مرگ جنینی را افزایش دهد؛ بنابراین باید جدی گرفته شود.
اگر جنین رشد نکند چه اتفاقی میافتد؟
در صورت توقف کامل رشد، خطر کمبود اکسیژن، مردهزایی و زایمان زودرس بالا میرود. در این شرایط پزشک با بررسی داپلر جفت و سلامت جنین تصمیم به زایمان زودتر میگیرد.
از کجا بفهمم وزن جنینم کم است؟
تنها راه دقیق، سونوگرافی تخصصی است که وزن تخمینی جنین را با سن بارداری مقایسه میکند. همچنین اندازه رحم و دور شکم مادر نیز توسط پزشک بررسی میشود.
اگر جنین وزن نگیرد چه باید کرد؟
اصلاح تغذیه، مصرف مکملهای تجویزشده (آهن، پروتئین، اسید فولیک)، استراحت بیشتر، ترک سیگار و پیگیری سونوگرافیهای منظم ضروری است.
علت رشد نکردن جنین در اواخر بارداری چیست؟
در اواخر بارداری، معمولا به علت پیری جفت و کاهش کارایی آن، یا فشار خون بالا و دیابت بارداری، رشد جنین کند میشود.
آیا کوچک بودن شکم مادر به معنی وزن کم جنین است؟
نه همیشه. گاهی ساختار بدنی مادر یا موقعیت رحم باعث میشود شکم کوچکتر به نظر برسد. اما اگر در سونوگرافی هم دور شکم جنین کم باشد، ممکن است نشاندهندهی FGR باشد.
FGR یا IUGR در سونوگرافی یعنی چه؟
هر دو به معنی محدودیت رشد جنین در رحم هستند. یعنی وزن یا اندازهی جنین کمتر از حد نرمال برای سن بارداری است.
درمان توقف رشد جنین چگونه است؟
درمان بستگی به علت دارد: کنترل فشار خون و قند، تغذیهی غنی از پروتئین، مکملها، و در موارد شدید، بستری یا زایمان زودتر از موعد.
برای افزایش وزن جنین در ماه آخر چه بخوریم؟
غذاهای سرشار از پروتئین مانند گوشت، ماهی، تخممرغ، لبنیات، مغزها (گردو، بادام)، میوههای تازه و مایعات زیاد توصیه میشود.
چرا دور شکم جنین کوچک است؟
علت معمول، کاهش خونرسانی از جفت یا کمبود مواد مغذی دریافتی است. در برخی موارد هم ناشی از عوامل ژنتیکی است.
آیا کم بودن وزن جنین باعث زایمان زودرس میشود؟
بله، به خصوص زمانی که عملکرد جفت مختل شده باشد یا جنین در خطر کمبود اکسیژن باشد، ممکن است پزشک برای حفظ سلامت جنین زایمان زودتر را پیشنهاد دهد.
وزن نرمال جنین در هفته ۳۰، ۳۴ و ۳۷ بارداری چقدر است؟
- هفته ۳۰: حدود ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم
- هفته ۳۴: حدود ۲۲۰۰ گرم
- هفته ۳۷: حدود ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ گرم
علت لاغر بودن دور شکم جنین چیست؟
معمولا به علت جریان خون ناکافی در جفت، تغذیه ضعیف یا مشکلات متابولیکی مادر است.
چه چیزهایی باعث وزن گیری جنین میشود؟
تغذیه مناسب، مصرف مواد پروتئینی، استراحت کافی، کنترل بیماریهای زمینهای و پرهیز از دخانیات.
آیا کوچک بودن جنین در سونوگرافی خطرناک است؟
اگر اختلاف وزن با سن بارداری زیاد باشد، بله، چون ممکن است نشانه IUGR باشد. بسیاری از افراد به دنبال این هستند که متوجه شوند کیا جنین iugr داشتن، در این صورت باید آزمایش داپلر و پیگیری دقیق انجام شود.
رشد نکردن جنین در سه ماهه اول به چه دلیل است؟
اغلب به دلایل ژنتیکی، ناهنجاریهای کروموزومی، عفونتهای اولیه بارداری یا اختلال در لانه گزینی جنین در رحم.
چه زمانی توقف رشد جنین خطرناک میشود؟
وقتی سونوگرافی نشان دهد که رشد متوقف شده یا جریان خون در جفت مختل است، خطر برای جنین بالا میرود و ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد.
آیا تغذیه مادر میتواند وزن جنین را تغییر دهد؟
بله. تغذیهی سالم و پرکالری با پروتئین، آهن، لبنیات و میوههای تازه، تاثیر مستقیم بر وزن جنین دارد.
علت وزن نگرفتن مادر در بارداری چیست و آیا روی جنین تاثیر دارد؟
دلایل آن میتواند تهوع، رژیم غذایی ناکافی یا مشکلات گوارشی باشد. بله، در صورت تغذیهی ضعیف، رشد جنین نیز مختل میشود.
علت کم بودن وزن جنین در ماه هشتم و نهم چیست؟
کاهش عملکرد جفت، فشار خون بالا، دیابت یا مصرف سیگار از علل شایعاند. در این ماهها، بررسی داپلر بسیار مهم است.
آیا وزن کم جنین با بزرگ شدن شکم جبران میشود؟
خیر. اندازهی شکم مادر شاخص دقیقی برای وزن جنین نیست و باید به سونوگرافی اعتماد کرد.
در ماه هشتم بارداری برای وزنگیری جنین چه باید خورد؟
غذاهای پروتئینی (تخممرغ، گوشت، حبوبات)، غلات کامل، میوه، لبنیات و مصرف روزانهی آب کافی.
چگونه دور شکم جنین را افزایش دهیم؟
با بهبود تغذیه، مصرف مکملهای آهن و پروتئین، خواب کافی و ترک سیگار. پزشک ممکن است مکملهای خاصی تجویز کند.
آیا کوچک بودن شکم مادر به معنی مشکل در جفت است؟
گاهی بله. اگر سونوگرافی کاهش جریان خون یا کاهش رشد جنین را نشان دهد، ممکن است جفت عملکرد کافی نداشته باشد.
تفاوت بین رشد کم جنین و IUGR چیست؟
رشد کم ممکن است طبیعی و موقتی باشد؛ اما IUGR به معنای تاخیر پاتولوژیک در رشد جنین است که نیاز به بررسی پزشکی دارد.
آیا FGR درمان دارد یا فقط باید صبر کرد؟
درمان بسته به علت است. در بیشتر موارد با کنترل فشار خون، تغذیه مناسب و مراقبت دقیق میتوان رشد را بهبود داد. در صورت خطر، زایمان زودتر انجام میشود.
وزن نرمال جنین در هر هفته بارداری چقدر است؟
وزن نرمال از حدود ۲۰۰ گرم در هفته ۲۰ تا ۳۰۰۰ گرم در هفته ۳۷ متغیر است. پزشک بر اساس نمودار رشد جنینی آن را ارزیابی میکند.
اگر رشد جنین متوقف شود، پزشک چه تصمیمی میگیرد؟
در صورتی که جریان خون جفت مختل یا ضربان قلب جنین ناپایدار باشد، پزشک معمولاً برای زایمان فوری یا بستری در بیمارستان تصمیم میگیرد تا جان جنین حفظ شود.
نکات پایانی
اگر پزشک در سونوگرافی تشخیص دهد که جنین دچار تاخیر رشد (FGR/IUGR) است، پیگیریهای منظم اهمیت بالایی دارد. ممکن است نیاز به بررسی داپلر جفت، بستری یا حتی زایمان اورژانسی وجود داشته باشد. در ماههای پایانی بارداری، تغذیه غنی از پروتئین، آهن، ویتامینها و نوشیدن آب کافی میتواند به وزن گیری جنین در هفتههای ۳۵ تا ۳۸ کمک کند.
