فشار خون بالا در بارداری

فشار خون بالا در بارداری یکی از موارد احتمالی است که امکان دارد در بسیاری از خانم‌های باردار ایجاد شود. منظور از فشار خون بالا، فشار خون ۸/۱۳ یا بیشتر است. چنین شرایطی اگر کنترل نشود، وضعیت بدی را برای خانم‌های باردار ایجاد می‌کند.

با توجه به صحبت‌های پزشکان متخصص قلب و عروق در بیمارستان و زایشگاه مریم کرج:

بارداری سالم و بدون عارضه، بی‌تردید یکی از اهداف هر نظام سلامتی بوده و نقش مراقبت‌های قبل و حین بارداری در این میان چشمگیر است. بیماری فشار خون در بارداری به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن، چالشی است که همواره مورد توجه متخصصین زنان، مامایی، متخصص‌های قلب و همۀ مراقبین سلامت مادران باردار بوده است.

پیش از آنکه در مورد فشار خون در بارداری – که خود مطلب مفصلی است – بحث کنیم شاید لازم باشد در مورد بیمار مبتلا به فشار خونی صحبت کنیم که قصد بارداری دارد. سعی بر این بوده که مطلب حاضر به گونه‌ای باشد که هم برای مراقبین سلامت و هم برای خود مادران مفید واقع شود. حال با یک مثال بحث را آغاز می‌کنیم:

خانمی ۳۲ ساله با سابقۀ ۵ سالۀ بیماری فشار خون که پیش از این بررسی‌های اولیه برای علت زمینه‌ای فشار خون را انجام داده و مشکلی نداشته و در حال حاضر تحت درمان دارویی با لوزاتان و هیدروکلروتیازید است. فشار خون این بیمار با دوز مشخصی از این داروها تحت کنترل بوده و جهت بررسی‌ها و آزمایشات پیش از بارداری مراجعه کرده است. آنچه مسلم است خودِ فشار خون در بارداری با افزایش ریسک خطر، چه برای مادر و چه برای جنین همراه بوده که با کنترل درست آن، این ریسک به حداقل می‌رسد.

عواملی که منجر به فشار خون بالا در بارداری می‌شود

دلایل مختلفی برای افزایش فشار خون در بارداری وجود دارد، که این موارد به شرح زیر است:

• اضافه وزن یا چاقی
• عدم فعالیت کافی
• مصرف سیگار
• مصرف الکل
• تجربه اولین بارداری
• سابقه خانوادگی فشار خون
• بارداری دو قلو یا بیشتر
• سن
• بارداری با کمک لقاح آزمایشگاهی
• دیابت بارداری
• بیماری‌های خود ایمنی

عوامل خطرساز در ایجاد فشار خون بالا در بارداری

چند عامل در افزایش فشار خون در بارداری موثر است:

سبک زندگی

انتخاب سبک زندگی ناسالم ممکن است منجر به افزایش فشار خون در بارداری شود. اضافه وزن یا چاقی و تحرک نداشتن از عوامل اصلی در بروز این بیماری هستند.

نوع بارداری

خانم‌هایی که معمولا اولین بارداری خود را تجربه می‌کنند، معمولا دچار فشار خون بالا در بارداری می‌شوند. احتمال چنین عارضه‌ای در بارداری‌های بعدی بسیار کمتر است. همچنین خانم‌هایی که بارداری دو قلو یا چند قلو دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض فشار خون بالا هستند.

خانم‌هایی که با استفاده از IVF اقدام به بارداری می‌کنند، ممکن است بیش از سایر خانم‌های باردار در معرض فشار خون بالا در بارداری قرار داشته باشند.

سن

آمارها نشان داده است، خانم‌هایی که بالای ۳۵ سال سن دارند و باردارند، بیشتر در معرض فشار خون بالا هستند.

انواع فشار خون بالا در بارداری

فشار خون بالا در بارداری به سه دسته تقسیم می‌شود:

فشار خون مزمن

گاهی اوقات برخی از خانم‌ها قبل از بارداری نیز دچار فشار خون بالا می‌شوند. چنین شرایطی معمولا با مصرف دارو قابل کنترل است.

فشار خون بارداری

فشار خون بارداری تنها در بارداری و بعد از هفته ۲۰ بارداری ایجاد می‌شود که معمولا پس از زایمان نیز برطرف خواهد شد. اگر قبل از ۳۰ هفتگی تشخیص داده شود، احتمال پیشرفت آن به پره اکلامپسی کمتر خواهد بود.

فشار خون مزمن همراه با پره اکلامپسی

خانم‌هایی که قبل از بارداری دچار فشار خون مزمن هستند، ممکن است به پره اکلامپسی در بارداری مبتلا شوند. چنین شرایطی زمانی رخ می‌دهد که با پیشرفت بارداری، پروتئین در ادرار یا عوارض دیگری نیز تجربه شود.

علائم فشار خون پایین

گاهی برخی از خانم‌ها ممکن است عکس این موضوع برایشان ایجاد شود و دچار افت فشار خون شوند. در واقع این افراد چنین علائمی را تجربه می‌کنند:

• سردرد
• سرگیجه
• حالت تهوع
• احساس ضعف
• بدن سرد

عوارض فشار خون بالا در بارداری

اگر در بارداری دچار فشار خون بالا شده‌اید، ممکن است عوارضی برای شما در پی داشته باشد که این موارد احتمالی به شرح زیر است:

پره اکلامپسی

این عارضه در صورت عدم کنترل می‌تواند به قسمت‌هایی از جمله مغز و کلیه‌ها آسیب جدی برساند. علائم پره اکلامپسی شامل موارد زیر است:

• تورم غیر طبیعی در دست و صورت
• سردردهای مداوم
• مشاهده لکه یا تغییر در بینایی
• احساس درد در بالای شکم
• حالت تهوع و استفراغ در بارداری
• مشکل داشتن هنگام تنفس

در صورت بروز هر یک از این علائم حتما با پزشک متخصص زنان کرج در بیمارستان مریم مشورت کنید.

سندرم HELLP

HELLP مخفف همولیز به معنی افزایش آنزیم‌های کبدی و تعداد کم پلاکت است. این شرایط می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. علائم ناشی از این عارضه به شرح زیر است:

• حالت تهوع
• استفراغ
• سردرد
• درد بالای شکم

از آنجایی که این سندرم می‌تواند به سیستم اندام‌های حیاتی آسیب برساند، باید فشار خون کنترل شود و در برخی از مواقع زایمان زودرس برای مادر ضروری است. 

همچنین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید، این است که فشار خون بالا در بارداری می‌تواند بر میزان رشد کودک تاثیرگذار باشد و باعث وزن کم نوزاد هنگام تولد شود.

آیا راهی برای جلوگیری از فشار خون بالا در بارداری وجود دارد؟

با رژیم غذایی و ورزش می‌توان عامل افزایش فشار خون یعنی چاقی را کاهش داد یا کنترل کرد. در دوران بارداری افزایش وزن طبیعی است. اگر نگران افزایش وزن بیش از اندازه‌اید، در این باره با پزشک خود مشورت داشته باشید.

دستورالعمل‌های مرتبط با غذاهای مناسب برای کاهش فشار خون در بارداری در افراد مختلف متفاوت است. همچنین خانم‌های باردار باید از مصرف سیگار و الکل به شدت خودداری کنند؛ چراکه، هر دو مورد منجر به افزایش فشار خون می‌شود.

نمک در دوران بارداری بسیار مهم است، برای جلوگیری از بالا رفتن فشار خون نباید بیش از اندازه آن را محدود کنید؛ چراکه، بر رشد و نمو جنین تاثیرگذار است.

بارداری منجر به تغییرات هورمونی، جسمی و روحی می‌شود. این شرایط می‌تواند منجر به استرس شود و کنترل فشار خون را دشوار کند. روش‌های کنترل استرس شامل یوگا در بارداری و مدیتیشن است.

فشار خون در بارداری و اقداماتی پیش از آن

قدم اول

ابتدا انجام آزمایشات اولیه توصیه می‌شود:

این آزمایشات شامل CBC، کراتینین، قند، تست‌های کبدی، تست‌های تیروئید، جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته برای بررسی پروتئین در ادرار و کلیرانس کراتینین، نوار قلب و بعضاً اکوکاردیوگرافی می‌شود.

اگر در ادرار، پروتئین زیادی وجود باشد یا بیمار سابقۀ تشخیص بیماری عروق کرونر یا کلیوی داشته یا مدت زمان ابتلا به فشار خون طولانی باشد، معاینۀ چشم (از نظر رتینوپاتی فشار خونی) را نیز توصیه می‌کنیم. البته اگر پیش از این علت زمینه‌ای فشار خون بررسی نشده باشد، ممکن است تست‌های تکمیلی دیگری نیز لازم شود.

قدم دوم

چه موقع فشار خون را برای شروع بارداری، کنترل شده می‌دانیم؟

با اختلافات کوچکی در گایدلاین‌های مختلف، می‌توان گفت فشار خون سیستولیک حتماً کمتر از ۱۵۰ میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک حتما کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر جیوه باشد. البته اگر این مقدار به زیر ۹۰/۱۴۰ رسیده باشد چه بهتر! این قانون که گفته شد برای فردی است که بیماری زمینه‌ای دیگری نداشته باشد.

قدم سوم

چه داروهایی برای کنترل فشار خون در بارداری مناسب هستند؟

برمی‌گردیم به مثالی که زدیم. در مورد این خانم ۳۲ ساله، لوزارتان قطعاً برای دورۀ بارداری ممنوع بوده و مصرف هیدروکلروتیازید چندان مناسب نیست. برای ساده کردن بحث، داروها را به سه دسته تقسیم می‌کنیم: داروهای ممنوع، داروهایی که توصیه نمی‌شوند و داروهای مناسب دورۀ بارداری.

داروهای ممنوع

داروهای ضد فشار خون ACEI (مانند کاپتوپریل، انالاپریل، لیزینوپریل و…) ARB (مانند والسارتان، لوزارتان و…) DRI (مانند Aliskiren) مطلقاً ممنوع هستند.

داروهایی که توصیه نمی‌شوند

داروهایی هستند که در بارداری مناسب نیستند و طیف گسترده‌ای از داروهای پرعارضه تا داروهایی با عوارض کمتر را شامل می‌شوند. مثلا پروپرانولول با ریسک زایمان زودرس همراه است. اتنولول با احتمال اختلال رشد داخل رحمی جنین همراه بوده یا دیورتیک‌هایی مثل هیدروکلروتیازید کاهش حجم ایجاد می‌کنند و… .

داروهای مناسب (اصل مطلب)

داروهایی که مناسب دورۀ بارداری هستند: لابتالول، متیل دوپا، نیفدیپین طولانی اثر و تقریبا هیدرالازین. در هر حال اگر فشار خون بنا به شرایط بیمار با هر کدام از این چهار دارو یا ترکیبی مناسب از آنها بنا به تشخیص پزشک متخصص کنترل شود، ما به هدف رسیده‌ایم.

نکتۀ ضروری این است که چند هفته پیش از قصدِ بارداری مشاوره جهت بررسی و تبدیل داروهای مصرفی بیمار لازم است و البته با توجه به تغییرات فیزیولوژیک و نوسان فشار خون طی بارداری، ویزیت‌های منظم توصیه می‌شود.

و اما در مورد بیمار واقعی که در ابتدای مقاله مثال زدیم!

آزمایشات و بررسی‌های پیش از بارداری همگی خوب بود و فشار خون بیمار با دوز مناسب Trandate (لابتالول) کنترل شده و در حال حاضر سه ماهۀ باردار بوده و جنین درسلامت کامل در رحم مادر مهربانش در حال رشد است.