برخی از خانم‌های باردار طی بارداری دچار افزایش قند خون می‌شوند، به چنین حالتی دیابت بارداری (GD) می‌گویند. با داشتن رژیم غذایی سالم و انجام تمرینات ورزشی می‌توان قند خون بارداری را تحت کنترل داشت؛ اما گاهی خانم‌ها حتما نیاز به دریافت انسولین دارند.
در صورتی که این عارضه در بارداری درمان نشود، برای مادر و جنین باعث ایجاد مشکل خواهد شد.
دیابت بارداری چیست
دیابت در بارداری نوعی دیابت است که تنها طی بارداری ایجاد می‌شود و سطح قند خون بیش از حد افزایش پیدا می‌کند. این عارضه معمولا در اواسط بارداری بین ۲۴ تا ۲۸ هفتگی ایجاد می‌شود.
ابتلا در بارداری به این معنی نیست که قبل از بارداری نیز به این عارضه مبتلا بوده‌اید. این حالت تنها به دلیل بارداری است و به قبل از آن مرتبط نمی‌شود. افرادی که مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ هستند، مشکلات متفاوتی را تجربه می‌کنند.
میزان شیوع بیماری
دیابت بارداری به‌طور متوسط در ۲ درصد مادران باردار دیده می‌شود؛ اما در بعضی از گزارشات تا ۲۵ درصد موارد نیز گزارش شده است. حاملگی باعث افزایش مقاومت به انسولین و افزایش انسولین خون می‌شود. بنابراین، ممکن است برخی از مادران حامله، مستعد به بروز دیابت باشند.
افزایش مقاومت به انسولین در دوران بارداری از ترشح مواد دیابت‌زا از قبیل هورمون رشد، هورمون آزادکنندۀ کورتیکوتروپین، لاکتوژن پلاسما و پروژسترون از جفت و نیز تجمع چربی در بدن مادر ناشی از کاهش فعالیت جسمانی و افزایش کالری دریافتی مادر در دوران باردرای حاصل می‌شود.
علت ایجاد دیابت بارداری
این عارضه در بارداری به دنبال تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود. فرایندی در بدن وجود دارد که غذا را تبدیل به انرژی می‌کند. هورمونی به نام انسولین قند غذا را تجزیه کرده و انرژی آن را به سلول‌های بدن می‌رساند.
انسولین میزان گلوکز خون را در سطح نرمال نگه می‌دارد. اگر انسولین در بدن به درستی عمل نکند یا به اندازه کافی در بدن وجود نداشته باشد، قند در خون تجمع پیدا کرده و منجر به دیابت می‌شود.
در زمان بارداری هورمون‌ها در عملکرد انسولین اختلال ایجاد می‌کند. آنطور که باید انسولین قند خون را در بدن تنظیم نمی‌کند و منجر به دیابت بارداری می‌شود.
همچنین اضافه وزن به‌طوری که شاخص توده بدنی بیشتر از ۲۵ و ژن این عارضه را داشته باشید، می‌تواند در ابتلا به این عارضه بسیار نقش مهمی داشته باشد.
مطالب مرتبط: علت عدم کاهش وزن پس از زایمان
عوامل خطر دیابت بارداری
برخی از عوامل در افزایش احتمال این عارضه در بارداری نقش دارد که این موارد به شرح زیر است:
- سابقۀ خانوادگی دیابت در خویشاوندان درجۀ اول
- افزایش وزن مادر قبل از حاملگی (BMI>30) و بی تحرکی
- سن بالای ۲۵ سال مادر حامله
- سابقۀ تولد نوزاد بیشتر از ۴۱۰۰ گرم در بارداری‌های قبلی
- تست تحمل گلوکز مختل قبل از حاملگی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- ابتلای مادر به سندروم متابولیک
- ابتلای مادر به افزایش فشار خون اولیه یا فشار خون ایجاد شده در دوران باردرای
- سابقۀ از دست دادن بچه یا تولد نوزاد معلول با علت نامعلوم در حاملگی‌های قبلی
- سابقۀ مصرف اخیر کورتون در مادر
- سابقه تولد نوزاد با وزن ۴ کیلوگرم یا بیشتر
آشنایی با علائم
معمولا دیابت بارداری هیچ علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. در اغلب مواقع این عارضه در بارداری با انجام آزمایش خون مشخص می‌شود نه از روی علائم.
در نتیجه مراجعه منظم به متخصص زنان برای مراقبت‌های طی بارداری بسیار حائز اهمیت است. با این حال برخی از خانم‌ها در صورت افزایش بیش از حد قند خون یا هیپوگلیسمی چنین علائمی را تجربه می‌کند:
- افزایش تشنگی
- خارش در واژن در بارداری یا ایجاد برفک در این ناحیه
- نیاز به ادرار کردن بیش از حد طبیعی
- احساس خستگی
- خشکی دهان
برخی از این علائم طی بارداری شایع هستند و حتما به معنی ابتلا به دیابت بارداری نیست. اگر نگران این علائم در بارداری هستید، با پزشک خود در میان بگذارید.
آیا دیابت بارداری به دنبال رژیم غذایی ایجاد می‌شود؟
رژیم غذایی می‌تواند عاملی موثر در ابتلا به دیابت در بارداری باشد؛ اما عامل اصلی ایجاد آن رژیم غذایی نیست.
این مشکل زمانی رخ می‌دهد که هورمون‌های جفت، توانایی شما برای استفاده یا تولید انسولین مسدود کند. انسولین کمک می‌کند تا میزان مناسبی از گلوکز یا قند در خون حفظ شود. زمانی که شما دیابت دارید یه معنی قند زیاد در خون است.
در این مواقع با مصرف غذاهای سالم تا حد زیادی می‌توان دیابت در بارداری را کنترل کرد.
نحوه تشخیص این عارضه در بارداری چگونه است؟
پزشک قند خون شما را طی بارداری به‌طور منظم بررسی می‌کند که به دو صورت است:
تست چالش گلوکز
برای تست یک مایع شیرین باید بنوشید. پس از گذشت یک ساعت برای بررسی میزان قند خون باید آزمایش دهید. اگر در این مرحله قند خون شما بالا باشد، پزشک آزمایش تحمل گلوکز را انجام خواهد داد.
تست تحمل گلوکز
این مرحله از آزمایش تنها زمانی انجام می‌گیرد که نتایج چالش یا مرحله قبلی غیرطبیعی باشد. قبل از انجام این تست نباید تا هشت ساعت غذا بخورید.
قبل و پس از یک، دو و سه ساعت پس از نوشیدن مایعات شیرین، از شما خون گرفته می‌شود. تست تحمل گلوکز به تشخیص دیابت در بارداری کمک می‌کند.
اهمیت درمان دیابت در بارداری
همانطور که گفتیم در صورت تشخیص این عارضه باید حتما برای درمان اقدام کنید، در غیر این صورت می‌تواند عوارض برای مادر و جنین ایجاد کند. دیابت بارداری خطر ابتلا به چنین مشکلاتی را افزایش می‌دهد:
- نیاز به زایمان سزارین در صورت بزرگ بودن جنین بیش از حد
- پره اکلامپسی (فشار خون بالا در بارداری)
- دیابت نوع ۲
عوارض
دیابت بارداری می‌تواند شاملِ عوارض ایجاد شده برای مادر، جنین و نوزاد متولد شده شود که در ادامه به بررسی چند مورد خواهیم پرداخت:
- پرا اکلامپسی (افزایش فشارخون مادر)
- پلی هیدرآمینوس (افزایش مایع دور جنین)
- ماکروزومی (بزرگی جثه جنین)
- ارگانومالی (بزرگ شدن قلب و کبد جنین)
- تروما یا آسیب حین تولد در جنین از جمله دَررفتگی شانه جنین حین تولد
- افزایش نیاز به انجام عمل جراحی سزارین
- مشکلات تنفسی در نوزاد متولد شده
- ایجاد اختلالات متابولیکی در نوزاد از قبیل هیپوگلایسمی (کاهش قند‌خون)، افزایش بیلی روبین (زردی خون) و هیپوکلسمی (کاهش کلسیم خون)
پیشگیری
مهم‌ترین اصلِ پیشگیری، کاهش وزن قبل از اقدام به بارداری (در صورت ابتلا به اضافۀ وزن) و نیز انجام آزمایشات به موقع غربالگری دیابت در مادر است. ترک سیگار، استفاده از رژیم غذایی مناسب، ورزش و تحرک کافی از جمله راه‌حل‌های مؤثر در پیشگیری از دیابت بارداری هستند.
استفاده از پنج گروه اصلی غذایی (نان و غلات، شیر و لبنیات، گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغز‌ها، میوه‌ها و سبزی‌ها) و رعایت تعادل و تناسب در رژیم غذایی نیز در پیشگیری از دیابت بارداری بسیار مؤثر است.
دیابت طی بارداری چه تاثیر بر کودک می‌گذارد؟
اگر دچار این عارضه در بارداری باشید، کودک شما بیشتر در معرض خطر چنین مشکلاتی قرار می‌گیرد:
- داشتن اضافه وزن هنگام تولد
- دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی
- وجود مشکلات تنفسی از ابتدای تولد
- زایمان زودرس
- هیپوگلیسمی و تشنج در نوزادان
- چاقی
درمان
اگر این عارضه طی بارداری تشخیص داده شود، قطعا نیاز به معاینات مکرر از سوی پزشک خواهید داشت. پزشک به‌طور منظم سطح خون شما را اندازه‌گیری می‌کند و گاهی لازم می‌داند که در خانه نیز قند خون خود را اندازه‌گیری و کنترل کنید.
برخی از افراد برای کنترل شرایط خود نیاز به استفاده از انسولین در بارداری دارند. اغلب افراد می‌توانند تنها با تغییر رژیم و ورزش، قند خون را تحت کنترل داشت. اگر برای کنترل دیابت طی بارداری نیاز به استفاده از انسولین دارید، حتما باید طبق دستور پزشک استفاده کنید.
هدف اصلی درمانِ دیابت بارداری، جلوگیری از عوارض آن و مهم‌تر از همه کاهش ریسک تولد یک بچۀ بزرگ جثه (با وزن بیشتر از ۴۱۰۰ گرم در زمان تولد) است. درمان بر ۳ اصل استوار است:
۱- ورزش و فعالیت جسمانی
۲- رعایت رژیم غذایی
۳- درمان دارویی
ورزش و فعالیت جسمانی
ورزش‌های هوازی باید در حدی که متخصص محترم زنان با توجه به شرایط جسمانی مادر در دورانِ حاملگی صلاح دانسته و اجازه می‌دهد، انجام شود. در بیمارستان مریم این ورزش‌ها توسط بهترین پزشکان متخصص زنان کرج تجویز می‌شود.
رژیم غذایی
توصیه می‌شود که تعداد وعده‌های غذایی افزایش یابد؛ از میزان مصرف مواد غذایی کالری‌زا با چربی بالا کاسته شود، مصرف میوه‌جات و سبزیجات تازه به‌ویژه در میان وعده‌های غذایی افزوده شود، مصرف شیرینی‌جات، سیب‌زمینی، ماکارونی، نانِ لواش و بربری به حداقل ممکن برسانید؛ برنج فقط ظهرها، آن هم ۸-۶ قاشق غذاخوری، مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب، به‌ویژه در میان وعده‌های غذایی توصیه می‌شود.
استفاده از روغن‌های مایع به جای روغن‌های جامد مصرف کنید. در انتهای این مقاله به بررسی بیشتر در رابطه با تغذیه خواهیم پرداخت. رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری تقریباً مشابه رژیم‌های مناسب برای سایر انواع دیابت است. این رژیم شامل یک رژیم متعادل، همراه با مصرف غذاهای سالم و پرهیز از مصرف غذاهای پرچرب، پرنمک یا حاوی شکر است.
توصیه‌های غذایی
- محدود کردن مصرف قند و شکر و غذاهای حاوی آنها (مانند شیرینی، بیسکوئیت، مربا، آدامس، نوشابه‌ها و غیره).
- صرف وعده‌های غذایی به‌طور منظم و در ساعات مقرر
- صرف غذا در سه وعدۀ اصلی (صبحانه، ناهار و شام) و سه میان‌وعده (میان‌وعدۀ صبح، میان وعدۀ عصر و قبل از خواب)
- استفاده از نان‌های سبوس‌دار مانند سنگک
- مصرف حبوبات (نخود، لوبیا و عدس و…)
- پرهیز از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده، مصرف بیشتر غذا‌ها به شکل آب‌پز، بخار‌پز یا کبابی
- مصرف روغن گیاهی و روغن گیاهی سرخ کردنی
- استفاده از گوشت‌های کم چرب و مرغ و ماهی بدون پوست
- مصرف حداکثر ۳ تا ۴ تخم مرغ در هفته
- مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب
- مصرف میوه و سبزی به شکل تازه، سالاد و سبزی‌ها بدون سس و با چاشنی‌هایی نظیر آب لیموترش یا نارنج تازه و مقدار اندکی روغن زیتون
- مصرف مرکبات
- کم کردن مصرف نمک تا حد امکان (کمتر از یک قاشق مرباخوری)
- محدود کردن مصرف غذاهای آماده و کنسروی (همگی حاوی مقادیر زیادی نمک، شکر یا چربی هستند)
- انجام ورزش‌های ساده مثل پیاده‌روی منظم
- ارتباط مداوم با مشاور تغذیه
درمان دارویی
در مبحث درمان دارویی، باید از دارویی استفاده کرد که قند‌خون مادر را به‌طور مناسب کاهش دهد؛ اما از جفت عبور نکند و برای جنین آسیب‌زا نباشد.
مؤثر‌ترین و بی‌ضررترین درمانِ دارویی دیابتِ بارداری تجویز انسولین‌های تزریقی برای مادر در دوران حاملگی است. بعد از اینکه انسولین برای مادر مبتلا تجویز شد، باید به‌صورت مرتب و زیر‌نظر پزشک معالج، قند‌خون خود را در منزل چک و ثبت نموده و جهت تنظیم دوز انسولین در روز‌های بعد به پزشک ارائه نماید.
معمولاَ با بزرگ شدن جثۀ جنین و افزایش سن حاملگی، مقدار مورد نیاز انسولین نیز افزوده می‌شود. تقریباً در تمام موارد دیابت حاملگی، با تولد نوزاد و ختم حاملگی نیاز به ادمۀ تجویز انسولین برای مادر وجود ندارد، اما برخی از مادران مبتلا به دیابت حاملگی در صورت عدم رعایت موارد پیشگیری کننده از ایجاد دیابت، در آیندۀ دور و نزدیک مبتلا به دیابت نوع ۲ خواهند شد که درمان آن در مراحل اولیه انسولین نبوده و معمولاَ با قرص‌های خوراکی کنترل خواهد شد.
غربالگری زودهنگام دیابت در بارداری
دیابت، شایع‌ترین عارضه طبی در بارداری است و به دو نوع دیابت قبل از بارداری و دیابت بارداری تقسیم‌بندی می‌شود. منظور از دیابت قبل بارداری این است که خانم باردار، قبل از باردار شدن مبتلا به دیابت است و با وجود آن وارد بارداری می‌شود. دیابت بارداری، یعنی آنکه تشخیص دیابت در حین بارداری داده می‌شود.
متاسفانه بسیاری از مادران باردار، به‌دلیل آنکه از دیابت قبل از بارداری خود خبر ندارند و قبل از اقدام به بارداری بررسی‌های لازم و آزمایشات مربوط به دیابت را انجام نداده‌اند، اولین بررسی قند و غربالگری دیابت برای آنها طی حاملگی انجام می‌شود. تشخیص دیابت در طی حاملگی برای آنها گذاشته می‌شود، در حالی که این افراد دیابتشان مربوط به قبل از بارداری است.
به‌دلیل عوارض بسیار زیاد دیابت روی جنین و مادر، تشخیص و درمان دیابت قبل از بارداری بسیار ضروری است. عوارض جنینی دیابت‌های قبل بارداری که از قبل کنترل و درمان نشده باشند، شامل موارد زیر است:
- سقط‌های خودبه‌خود که با کنترل ضعیف قند خون مرتبط است.
- زایمان زودرس
- ناهنجاری‌های جنین
- اثر روی رشد جنین
- اختلالات تنفسی بعد از تولد در نوزاد
- افت قند نوزاد بعد از تولد
- عوارض قلبی در نوزاد
عوارض و اثرات دیابت بر مادر
- مسمومیت بارداری
- عوارض کلیوی
- عوارض چشمی
- عوارض روی اعصاب حسی و حرکتی در تمام بدن
- کتواسیدوز دیابتی و کما
- عفونت‌های متعدد و عدم کنترل آنها
- افزایش مرگ‌ومیر در مادران دیابتی
به‌دلیل عوارض متعدد دیابت بر جنین، نوزاد و همچنین مادر دیابتی، باید تشخیص زودرس، کنترل و درمان سریع آن انجام شود.
بهترین زمان اقدام به تشخیص، درمان و کنترل دیابت، قبل از بارداری است. در واقع فردی که قصد بارداری دارد، باید از ۲ الی ۳ ماه قبل به پزشک متخصص خود مراجعه کند تا معاینات و آزمایشات لازم برای ایشان انجام شود، اگر مشخص شد که این فرد مبتلا به دیابت بوده و متاسفانه خود بیمار مطلع نبوده است، درمان لازم و تصحیح روش زندگی قبل از باردار شدن برای ایشان انجام می‌شود.
به‌عنوان مثال بایستی وزن بیمار کنترل شود و اگر بیمار چاق است، باید قبل از بارداری وزن ایشان تا حد قابل قبول پایین آورده شود. همچنین تغذیه مناسب، کم کردن مصرف مواد قندی و چربی برای آنها باید برنامه‌ریزی شود و تحرک آنها افزایش یابد. ورزش کردن منظم و پرهیز از بی‌تحرکی بسیار ضروری است.
پس از کنترل قند خون، اصلاح وزن و تغذیه مناسب، بررسی‌های لازم از نظر وضعیت فشار خون، قلبی- عروقی، کلیوی، چشمی، اعصاب حسی و محیطی، عفونت‌ها و… انجام می‌شود.
اگر تمامی موارد فوق بررسی شود و مشکلی وجود نداشته باشد، همچنین HbA1C (هموگلوبین) بیمار کمتر یا مساوی ۶ را نشان دهد، به بیمار اجازه بارداری داده خواهد شد. در طی بارداری نیز چک مکرر قند خون، مراقبت از نظر ابتلا به فشارخون، بروز عوارض در ارگان‌های مختلف، عوارض جنینی و مادری مرتبا بررسی خواهد شد.
اگر در بررسی‌های قبل از بارداری فرد دیابت نداشت و اجازه بارداری به ایشان داده شد، غربالگری دیابت در حاملگی این دسته بدین صورت است که:
افراد کم‌خطر
در افراد کم‌خطر بررسی روتین و مکرر قند خون در بارداری لازم نیست و همان آزمایش ابتدای بارداری کافی است. افراد کم‌خطر ویژگی‌های زیر را دارند:
- هیچ مورد دیابت در اعضای درجه یک خانواده ندارند.
- سن کمتر از ۲۵ سال دارند.
- قبل از بارداری وزن نرمال دارند.
- هیچگاه سابقه متابولیسم غیر طبیعی قند نداشتهاند.
- سابقه بد مامایی در بارداری قبلی نداشتهاند.
افراد با خطر متوسط
در افراد با خطر متوسط قند خون، علاوه بر اندازه‌گیری در ابتدای بارداری، در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری با تست GCT 50 گرمی یعنی سنجش سطح گلوکز پلاسما یک ساعت پس از مصرف ۵۰ گرم گلوکز، بدون توجه به زمان اندازه‌گیری، اگر جواب این تست ایراد داشته باشد، تست تکمیلی GCT 100 گرمی برای بیمار انجام می‌شود.
افراد پرخطر
در افراد پرخطر بایستی تست قند خون در هر زمان و در اولین فرصت اندازه‌گیری شود و منتظر زمان خاصی در بارداری نباشند. افراد پرخطر ویژگی‌های زیر را دارند:
- چاقی شدید
- سابقه خانوادگی مثبت از نظر دیابت
- سابقه قبلی ابتلا به دیابت بارداری
- متابولیسم مختل گلوکز
لزوم غربالگری زودهنگام دیابت در این افراد، برای تشخیص زودرس عوارض مادری و جنینی متعددی است که به‌واسطه دیابت در مادر، جنین و نوزاد ایجاد می‌شود. با تشخیص زودرس و درمان به‌موقع از بسیاری از این عوارض و اختلالات مادری و جنین پیشگیری خواهد شد.
کلی تو اینترنت در این باره مطلب خوندم ولی هیچکدوم ب کاملی این مقاله توضیح نداده بودن. خدا خیرتون بده من ۸ ماهه باردارم و پردیابتیک شدم. واقعا از ترسم کم کرد و آگاه تر نسبت ب نوع تغذیه ام.
ممنون و متشکر
🙌🙌